Giải mã ký tự bí hiểm trong mộ cổ nghìn năm ở HN

(VTC News) - “Nếu bên trái là bộ mộc, bên phải là bộ thổ thì là chữ “Đỗ”, nhưng điều đặc biệt là chữ nào cũng có thêm một dấu chấm ở bên trái chữ thổ, nằm giữa gạch ngang trên và gạch ngang dưới…”

Việc tìm ra 2 ngôi mộ cổ và 1 chiếc giếng cổ ở khu Ciputra, Hà Nội đã tạo nên sự quan tâm đặc biệt của người dân và các nhà nghiên cứu.

Trong phần trước đăng trên VTC News ngày 21/4, PGS.TS Nguyễn Lân Cường, Phó Tổng thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam đã nói về những bí ẩn bên trong 2 ngôi mộ cổ. Trong đó có đề cập đến những ký tự “bí hiểm” khắc trong mộ.

Sáng nay, nhà khoa học luôn đau đáu với việc tìm hiểu và bảo tồn dấu tích người Việt xưa, đã thức đến 1 giờ sáng, để kịp thời gửi tới VTC News bài viết nhằm “vén bức màn” bí mật trên.

Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc:

Ngày 18 tháng 4 năm 2011, trên báo Thể thao - Văn hoá số 108, tôi có đăng bài “2 ngôi mộ cổ ở Ciputra có gì?” (bài tôi gửi có tên "Phát hiện 2 ngôi mộ cổ ở Đông Ngạc - Từ Liêm", nhưng Ban biên tập đã sửa như trên). Trong bài báo này tôi có viết: “Đặc biệt trong mộ lớn phát hiện được khoảng 40 viên gạch, mà rìa cạnh có chữ Hán (bên trái là bộ “thổ”, bên phải là bộ “mộc”). Tôi đã tham khảo ý kiến của nhiều nhà Hán học nổi tiếng nhưng chưa rõ đây là chữ gì?”

Thật ra, ngay những ngày mới phát hiện thì chúng tôi cũng đã phát biểu với nhiều nhà báo rằng: “Nếu bên trái là bộ mộc bên phải là bộ thổ thì là chữ "đỗ", nhưng điều đặc biệt là chữ nào cũng có thêm một dấu chấm ở bên trái chữ thổ, nằm giữa gạch ngang trên và gạch ngang dưới, giải thích sao đây thì tôi… bó tay!”

Khoảng trên 20 bài báo giấy và báo mạng đã nhắc lại ý kiến này của tôi và đều nói rằng đây là một bí mật chưa được giải mã.

Nhiều người đã theo dõi trên các phương tiện thông tin đại chúng trong số đó có độc giả Phan Anh Dũng - Trung tâm Công nghệ Thông tin Thừa Thiên Huế - người cũng đã từng làm từ điển Hán - Nôm. Trên báo mạng Khoa học & đời sống, ông viết bài: “Giải nghĩa chữ Hán trong ngôi mộ cổ ở Ciputra”.

Trong bài báo này có đoạn: “Sau một hồi tra cứu các từ điển chữ dị thể, tức là từ điển ghi các dạng viết khác nhau, hiếm gặp của chữ Hán thông thường, người viết đã tìm được chữ này trong sách “Chính tự thông, bộ mộc”, và xác định nó chỉ là một dị thể của chữ  “Đỗ” thông thường.

(Sách Chính tự thông là một tự điển do Trương Tự Liệt soạn cuối đời Minh, niên đại Sùng Trinh (1627 - 1644) trước cuốn Khang Hy Tự Điển không xa lắm), chữ Đỗ trong “Chung đỉnh văn” (chữ khắc trên chuông, đỉnh đồng) và chữ Triện được viết đảo ngược thành “Đỗ” tức cây đậu là một tên họ phổ thông ở Việt Nam cũng như Trung Quốc, nhưng chưa xác định được có phải đó chính là gia tộc của chủ nhân ngôi mộ, hay chỉ là hiệu của xưởng chế tác gạch…”

Hoan hô nhà nghiên cứu Phan Anh Dũng, anh đã mở dần điều bí mật trên viên gạch cổ, dù vẫn chưa giải thích được còn cái chấm thì sao?

Lúc đầu mới phát hiện tôi cho là lỗi của khuôn, nhưng ý kiến này không chuẩn xác vì nhiều chữ Đỗ trong mộ được đúc bằng các khuôn khác nhau và chữ nào cũng có dấu chấm. Có chữ thì chữ “thổ” lại viết như chữ “sĩ”. (gạch ngang trên dài, gạch ngang dưới ngắn).

Chữ cổ là họ của người chết hoặc “mác” của xưởng gạch

Thật may cho tôi mới đây GS Phan Huy Lê, cùng đi với người cháu ngoại là Phạm Lê Huy (giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn Hà Nội) lên thăm công trường. GS Phan Huy Lê hết lời khen ngợi những kết quả thu được của đợt khai quật khẩn cấp.

Tôi có hướng dẫn GS và ThS Phạm Lê Huy xem các chữ cổ. Mấy ngày sau anh Huy gửi thư cho tôi xác nhận đây chắc chắn là chữ “Đỗ”.

Theo cách viết thông thường, quả thực chữ “Đỗ” thường được viết với bộ “mộc” ở bên trái và bộ “thổ” ở bên phải. Tuy nhiên, việc đảo vị trí các bộ phận từ trái lên trên, từ trái sang phải… để tạo ra các chữ dị thể là không hiếm gặp trong chữ Hán.

Ví dụ chữ “phong” (峰và 峯), chữ “hòa” (和 và 咊), chữ “lân” (隣 và 鄰). Trong trường hợp chữ Đỗ, cơ sở dữ liệu về chữ Hán dị thể do Ủy ban ngôn ngữ thuộc Bộ Giáo dục Đài Loan biên soạn cho biết chữ Đỗ có thể được viết với bộ “thổ” ở bên trái, bộ “mộc” ở bên phải (theo tự điển Chính tự thông của Trương Tự Liệt đời Minh).

Ngoài ra, trong một số trường hợp, bộ “thổ” còn có thêm một dấu chấm (theo tự điển Kim thạch văn tự biện dị do Dương Thiệu Liêm người đời Thanh biên soạn). Đặc biệt, trong mộ chí của Lý Thuyên người đời Đường (Lâm Hoài quận lục sự tham quân Lý công mộ chí) có thể thấy chữ Đỗ được khắc với bộ “thổ” có dấu chấm ở bên trái và bộ “mộc” ở bên phải.

Dẫu sao, ý kiến của tôi vẫn chỉ là giả thiết, mong sao được các nhà nghiên cứu cùng thảo luận, chỉ giáo

.
PGS.TS. Nguyễn Lân Cường