'Xe lớn bồi thường xe bé': Luật định tính, áp dụng tuỳ tiện

Dù pháp luật đã có những quy định trong việc xử lý tai nạn giao thông trên nguyên tắc sai đến đâu, xử lý đến đó, dù là xe to hay xe nhỏ, nhưng trên thực tế, luật bất thành văn “xe lớn bồi thường xe bé”, “xe đi đúng bồi thường xe đi sai” vẫn tồn tại suốt nhiều năm qua.

Bàn luận về điều này, ông Lê Hồng Sơn, nguyên Cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật (Bộ Tư pháp) cho rằng, tình trạng “xe to bồi thường xe bé” là do thực thi pháp luật kém, bên cạnh đó có một phần lỗi do lập pháp khi đặt ra những quy định định tính.

Xe máy đi ngược chiều ở đoạn đường không được phép lưu thông không khác gì hành vi tự sát.

“Đã định tính thì rất nguy hiểm, trong áp dụng dễ tuỳ tiện và tuỳ tiện theo kiểu tiêu cực. Ví dụ rõ nét nhất về quy định mang tính chất định tính là vấn đề “không làm chủ tốc độ”. Dân lái ô tô rất sợ rằng hễ có tai nạn, nếu không tìm ra lỗi vi phạm thì cơ quan công an lại quy lỗi “không làm chủ tốc độ”. Đấy là cách quy định chết người, không phù hợp”, ông Sơn nói.

Nguyên Cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật cho hay, không ít vụ việc khi phương tiện đang đi đúng làn đường, đúng tốc độ, không vi phạm, thì đột nhiên một phương tiện khác đi ngược đường đâm trực diện hoặc phương tiện phía trước lùi lại và xảy ra tai nạn. Lực lượng chức năng không tìm ra lỗi lại quy vào “không làm chủ tốc độ”.

Bên cạnh quy định “không làm chủ tốc độ”, ông Sơn nhận định thuật ngữ “nguồn nguy hiểm cao độ” trong khoản 3 Điều 601 Bộ luật Dân sự cũng chưa được luật pháp hướng dẫn cụ thể, rõ ràng.

“Mọi phương tiện có động cơ thì đều là nguồn nguy hiểm cao độ. Pháp luật xác định rằng đã sở hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ thì phải chịu trách nhiệm, trừ trường hợp bên kia có lỗi sai hoàn toàn. Vì vậy, không thể tuỳ tiện áp đặt lỗi cho nguồn nguy hiểm cao độ.

Giả định trong một vụ tai nạn xảy ra trên cao tốc giữa ô tô và xe máy khi xe máy đi ngược chiều ở đoạn đường không được phép lưu thông. Xét về yếu tố lỗi, xe máy sai hoàn toàn, người điều khiển xe máy cố ý vi phạm. Có thể coi đó tương đương như hành vi tự sát. Nói nguồn nguy hiểm cao độ ô tô phải có trách nhiệm là sai”, ông Sơn phân tích.

Ông Lê Hồng Sơn cho biết, quy định “chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ phải bồi thường thiệt hại cả khi không có lỗi…” (tại khoản 3 Điều 601 Bộ luật dân sự) sẽ được áp dụng nếu xe ô tô đang lưu thông trên đường gặp phải sự cố nổ lốp, mất phanh dẫn đến tai nạn, gây thiệt hại cho người khác. Tai nạn xảy ra là sự cố bất khả kháng ngoài khả năng nhận thức và xử lý của các đối tượng liên quan, khi đó bên để xảy ra sự cố phải bồi thường.

“Mức xử lý, mức xử phạt sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như khách quan, chủ quan, khách thể, chủ thể… nên có thể thêm bớt, nhẹ nặng khác nhau. Ví dụ, trường hợp anh biết cái lốp đó không an toàn, các thông tin và chỉ số không đảm bảo nhưng vẫn cố tình lắp vào dẫn đến nổ lốp thì lỗi thuộc về người sử dụng phương tiện, điều này sẽ ảnh hưởng đến mức xử lý vi phạm”, ông Sơn nói.

“Phải có những hướng dẫn thật cụ thể về sự kiện, sự việc, tính chất, mức độ, diễn biến của hành vi để xác định. Phải nêu rõ hành vi vi phạm, mức độ thiệt hại, hậu quả… rồi mới xác định mức xử lý. Xử lý cái gì, xử lý như thế nào, xử lý bao nhiêu… Đấy mới là quy định thuận tiện và có lợi cho người thực thi pháp luật.

Với lỗi “không làm chủ tốc độ”, phải quy định rõ trường hợp nào là không làm chủ tốc độ, trường hợp nào không làm chủ ở mức độ nặng hay nhẹ để làm căn cứ. Để tránh tình trạng tai nạn giữa hai xe đối đầu hoặc do một xe đi lùi lại quy vào không làm chủ tốc độ”, ông Sơn nói.

Đối với quy định “nguồn nguy hiểm cao độ phải bồi thường thiệt hại cả khi không có lỗi, trừ trường hợp thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại”, theo ông Lê Hồng Sơn, phải quy định rõ những trường hợp nào là lỗi hoàn toàn của người bị thiệt hại. Đặc biệt đối với hành vi xe máy đi vào cao tốc thì phải xem là cố ý, không khác gì tự tử thì nguồn nguy hiểm cao độ ô tô không phải chịu trách nhiệm bồi thường.

Để giải quyết vấn đề nêu trên, ông Sơn cho biết, trong khi chưa sửa được luật thì Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Bộ chủ quản cần ban hành văn bản để hướng dẫn cụ thể, quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành, từ đó mới khắc phục được nhận thức tuỳ tiện, áp dụng tuỳ tiện, tiêu cực của lực lượng thực thi pháp luật.

“Cơ quan có thẩm quyền cũng cần phải xem xét, nếu quy định hiện hành không còn phù hợp, không đủ nội dung để áp dụng, giải quyết vấn đề trong thực tế, hay nói cách khác là luật lạc hậu, bất cập thì phải sửa đổi”, ông Sơn nói.

 

Dân lái ô tô rất sợ rằng hễ có tai nạn, nếu không tìm ra lỗi vi phạm thì cơ quan công an lại quy lỗi “không làm chủ tốc độ”.

Ông Lê Hồng Sơn

Theo ông Lê Hồng Sơn, chính những quy định không rõ ràng, mang tính định tính của hệ thống pháp luật sẽ dẫn đến tình trạng tuỳ tiện áp dụng pháp luật.

Trong quá trình tiếp nhận, xử lý tai nạn giao thông, vấn đề quan trọng nhất là phải xác định được hành vi vi phạm và lỗi của những người có liên quan. Lực lượng công an, cơ quan có thẩm quyền có trách nhiệm xem xét, xử lý nhanh, không để tình trạng “câu dầm” (làm kéo dài thời gian), bao giờ xong cũng được.

“Việc chỉ đáng làm trong một ngày mà các anh kéo dài cả tháng. Điều này ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt, công việc, thậm chí đến cả sức khoẻ, sự an toàn của người dân. Người thi hành công vụ phải chuẩn mực, nhanh chóng, chính xác, chứ không thể tuỳ tiện được”, ông Sơn nói.

Xe máy vô tư đi vào đường cao tốc khiến cho nhiều xe to phải đền oan khi xảy ra tai nạn.

Để vụ tai nạn được giải quyết nhanh chóng, không tạo nên sự bức xúc của các bên, ông Sơn cho rằng cơ quan có thẩm quyền, lực lượng thực thi pháp luật phải xác định trách nhiệm rõ ràng, có hướng xử lý phù hợp cho từng trường hợp cụ thể.

“Trở lại giả định tai nạn xảy ra do xe máy đi ngược chiều trên cao tốc, sự việc đã có hành vi rõ ràng, lỗi rõ ràng, hậu quả xác định được rồi, có biên bản rồi, chưa kể bằng chứng từ camera hành trình và camera giám sát… thì phải trả xe cho các bên ngay tại hiện trường.

Bộ Công an đã có quy định rõ ràng về việc người thực thi pháp luật phải xử lý nhanh, giải quyết ngay, không được om phương tiện và cũng không được bắt người ta phải tìm đơn bãi nại của bên bị thiệt hại. Tuy nhiên, thực trạng này vẫn diễn ra. Điều đó cho thấy nhiều cán bộ hiện nay còn vô cảm, lười biếng, trình độ kém”, ông Sơn nói.

Luật pháp cần bám sát thực tế

“Tình trạng luật pháp không bám sát thực tế đang dung túng cho những những gia đình có người bị thiệt hại trong vụ tai nạn giao thông cố tình gây khó khăn cho chủ phương tiện.

Khi tai nạn xảy ra phương tiện bị tạm giữ, chủ phương tiện sẽ bị bị thiệt hại về kinh tế, thiệt hại về sản xuất, chưa kể những chi phí khác về bảo dưỡng, bảo trì, khấu hao rồi tiền kho bãi… rất nhiều thứ tiền. Những chủ phương tiện thường sẽ chọn phương án thoả hiệp, bồi thường theo quan niệm “xe lớn đền xe bé”.

Luật pháp cần có hướng dẫn, quy định rõ ràng hơn, ví dụ việc đi xe máy vào đường cao tốc phải được xem là lỗi cố ý của bên bị thiệt hại, tránh tình trạng xe lớn"phải bồi thường trong trường hợp này”.

Luật sư Nguyễn Trọng Nghĩa - Công ty Luật TNHH LSX