 |
Ảnh: GettyImages.com
Bất ngờ đầu tiên: giả dối là bản năng tự vệ của nhiều loài sinh vật. Ví dụ: Một số loài biết đổi màu da, màu lông để ngụy trang, một số loài khác biết giả chết để thoát hiểm. Ở con người, bản năng này khá mạnh. Bé 9 - 10 tháng tuổi đã biết giả bộ “hiền lành” và “phi tang vật chứng” khi đang phá mà có người lớn đi tới.
Bất ngờ kế tiếp: bé càng thông minh thì mức độ nói dối càng nhiều và càng tinh vi.
Như vậy, nói dối là bản năng, tuy “lành ít dữ nhiều” nhưng cũng có chút “lành” trong đó. Do vậy, khi giáo dục bé, ta phải uốn nắn ở mức độ sao cho bé trở thành người trung thực, và chỉ giữ lại bản năng nói dối nguyên thủy này ở mức độ tự vệ chính đáng mà thôi.
Có một số điều sau đây giúp “nuôi lớn” thói nói dối của bé rất nhanh, các phụ huynh cần cảnh giác:
* Trẻ bị đánh - mắng mà chưa cảm nhận đầy đủ lỗi của mình. Ví dụ: “Tại sao con lấy nước mắm ra chơi?”, “Tại sao dám lấy áo mẹ ra ủi làm cháy mất rồi?”. Bé không biết vì sao hôm qua mẹ bảo “chấm nước mắm ăn mới ngon”, hôm nay bé siêng năng đem nước mắm ra để “ôn bài chấm nước mắm” thì lại bị phạt. Hôm qua, mẹ ôm bé thủ thỉ “con ngoan thì phải biết phụ mẹ việc nhà nhé”, hôm nay bé phụ mẹ ủi áo thì bị mắng te tua. Bé đâu có biết cái bàn ủi có thể làm cháy áo, nhìn mẹ ủi thấy dễ quá chừng mà. Vậy thôi, mai mốt muốn “ôn bài” hay phụ mẹ việc nhà thì mình sẽ không cho mẹ biết, để nếu có gì sơ suất thì giấu luôn. Các bạn thấy chưa, ý thức “hãy nói dối” trong bé bắt đầu “nảy mầm” rồi đó!
* Hình thức phạt của phụ huynh mang tính sỉ nhục. Khi phạt con, mục đích của phụ huynh là muốn con hiểu về hành vi sai trái của mình mà đừng tái phạm. Nhưng nếu hình phạt mang tính sỉ nhục - thường gặp nhất là hai kiểu: kể tội bé với nhiều người, phạt bé ở nơi đông người - thì tính giáo dục sẽ bị mất đi, thay vào đó, trẻ sẽ “rút kinh nghiệm” rằng nếu có lỡ chuyện gì thì phải giấu kỹ, thật thà khai ra là bị sỉ nhục liền.
* “Đàn áp”, không chịu nghe bé giải trình. Ví dụ: Bé đang bệnh nhưng vẫn trốn ra ngoài chơi với bạn vì nằm trên giường bệnh một mình buồn quá. Mẹ về bất chợt, thấy con không nghe lời thì phạt con. Lần sau, nếu gặp chuyện tương tự, bé chắc chắn sẽ chuẩn bị sẵn lý do rất “chính đáng”: “con mượn tập của bạn nên phải qua trả cho bạn còn đi học”... Như vậy, thói nói dối đã bắt đầu “đâm chồi”.
* Lợi dụng sự thật thà của bé để “khủng bố” bé. Cô bạn thân kể lại với tôi câu chuyện của chính cô: năm cô tám tuổi, một lần vào đầu tiết học, cô giáo bước vào lớp và hỏi “hôm nay bạn nào chưa làm bài thì tự giác đứng lên, nói dối là xấu và tội lỗi lắm”. Chín bạn cúi mặt đứng lên, có cả bạn tôi. Vậy là, cô giáo bắt chín bạn xếp thành một hàng và xòe tay ra rồi khẻ tay mỗi bạn hai cái thật đau. Lập tức, trong đầu cô bạn tôi lúc đó hiện ngay lên một “lời thề”: “lần sau chết bỏ cũng không thèm khai thật với cô nữa”, bởi bạn tôi biết rằng còn có nhiều bạn khác không làm bài nhưng không đứng lên. Khi ta áp dụng hình phạt với trẻ mà không suy xét kỹ thì đôi khi sẽ làm nảy sinh trong bé những mầm mống dối trá cực kỳ nguy hiểm.
* Cha mẹ dạy bé cách đổ thừa: “Con té đau quá hả, tội nghiệp con tôi. Để mẹ đánh chừa cái bàn làm em té đau nha…”. Bé “hiểu” ngay: khi có sự cố, cứ tìm cách đổ hết trách nhiệm lên một đối tượng khác là xong.
* Người lớn nói dối cho bé bắt chước: “Con ra mở cửa đi, bảo với bác bố cháu không có nhà, cháu không biết khi nào bố về, nghe chưa”. Kiểu dạy con nói dối trắng trợn này thì không cần phân tích và miễn bình luận thêm.
Khi phụ huynh phạm phải những sai lầm kể trên và tính nói dối của bé đã “lớn như cột đình”, hậu quả của hành vi nói dối đủ để làm các bậc cha mẹ “bất tỉnh” đấy, kinh khủng vô cùng! Vì bé sẽ rất dễ rơi vào những tình huống “địa ngục”:
- Khi gặp sự cố trong sinh hoạt - học tập, bé tìm cách tự giải quyết vì sợ nói thật thì sẽ vấp phải những phản ứng tiêu cực từ cha mẹ. Những cách giải quyết của bé thường là rất ngây ngô, thậm chí đem tới cho bé sự nguy hiểm. Ví dụ: Bé đem đồ cống nạp cho bạn xấu để tránh bị ăn hiếp, đứa bạn xấu kia sẽ đòi hỏi ngày càng nhiều và bé phát sinh thói ăn cắp. Càng lớn, những mối quan hệ với xung quanh càng nhiều, thì những rắc rối bé gặp cũng càng lớn. Lúc ấy, nếu bé không thể nói thật với người lớn để nhờ trợ giúp thì nguy cơ thật khủng khiếp: bé bỏ nhà đi, bị hành hung (bạo lực học đường là một ví dụ), trầm cảm, đỉnh điểm của bế tắc là bé có thể tự tử.
- Con hình thành thói xấu luôn nói dối, khó bỏ. Chúng ta biết rằng, hành vi tạo thói quen, thói quen tạo tính cách, và tính cách tạo số phận. Khi con nói dối thành quen, hành vi ấy sẽ tạo nên tính cách tráo trở, sống hai mặt, không chân thành, không chung thủy.
Vậy phải làm gì để con tự nguyện thành thật? Không khó lắm đâu: đừng bao giờ làm những điều khiến bé sợ cha mẹ (đã nêu trên) và sau đó cố gắng thực hiện thêm những việc như:
- Trong mọi tình huống, hãy luôn nhẹ nhàng với con.
- Quy định rõ ràng cho bé biết những điều được và không được làm. Nếu bé còn nhỏ, chưa có khả năng ghi chép, thì bạn phải nhắc đi nhắc lại để bé không quên.
- Khi gặp sự cố, hãy cùng con phân tích tình huống để con tự nhận ra sai lầm, sau đó mới phạt. Chỉ cho bé thấy những thiệt hại mà sự cố gây ra cho chính bé và gia đình, nhắc nhở bé không tái phạm.
- Luôn hỗ trợ tinh thần cho trẻ khi con phạm lỗi: dắt con đi xin lỗi người khác với thái độ nhẹ nhàng, thông cảm nhưng tránh bao che. Và quan trọng nhất, dù con có phạm lỗi nặng cỡ nào, cũng đừng bao giờ tỏ thái độ xấu hổ vì con. Đây là cách duy nhất để con hiểu ra: cha mẹ là chỗ dựa tinh thần đáng tin cậy của mình. Được như thế, con bạn sẽ luôn là đứa trẻ thật thà, dũng cảm.
Theo Phụ Nữ Online
Bình luận