NSND Thúy Mùi: Ngành Sân khấu cần có cơ chế đặc thù

Sáng 24/11, phát biểu tham luận tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc, NSND Thuý Mùi, Ủy viên Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam đã nêu ra một số thách thức, liên quan tới giải pháp phát triển nghệ thuật sân khấu Việt Nam hiện đại trong thời gian tới. 

Cụ thể, tham luận nêu rõ: Nền văn nghệ hiện đại Việt Nam trong hai thập niên đầu thế kỉ 21 đã có nhiều thành tựu trong hoạt động sáng tạo tác phẩm văn học nghệ thuật có giá trị tư tưởng và chất lượng nghệ thuật cao, để lại dấu ấn tốt đẹp trong lòng công chúng và bạn bè quốc tế.

Nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật đi sâu vào việc tuyên truyền nghị quyết của Đảng, đã tác động đến tư tưởng tình cảm và làm thay đổi nhận thức để hoàn thiện về nhân cách con người. Điều ấy chứng tỏ, các chủ thể là văn nghệ sĩ đã và đang thực hiện thắng lợi đường lối văn hóa văn nghệ của Đảng, đã kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của nền văn hóa Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

Khó khăn về nhân lực, tài lực

NSND Thuý Mùi cho biết ở giai đoạn sau năm 1954, gần như 100% đội ngũ sáng tạo văn học nghệ thuật được Đảng và Chính phủ đã ưu tiên hàng đầu cho đào tạo đội ngũ chủ lực văn nghệ Việt Nam hiện đại tại các nước Đông Âu, XHCN đã tạo nên những thế hệ vàng và thời hoàng kim cho văn học nghệ thuật nước nhà.

Hiện nay đội ngũ sáng tạo nghệ thuật sân khấu chủ yếu được đào tạo trong nước, rất thiếu điều kiện để tiếp cận với những tinh hoa văn học nghệ thuật thế giới… phải chăng vì vậy mà văn học nghệ thuật nói chung nghệ thuật sân khấu nói riêng đang hiếm có khó tìm những tài năng xuất chúng trong đội ngũ sáng tác như trước đây. Riêng nghệ thuật sân khấu cho thấy sự thiếu hụt đội ngũ tác giả đạo diễn trẻ, tài năng một cách trầm trọng nhất của sân khấu thế kỉ 21.

Ở công tác lý luận phê bình, các chuyên gia “có nghề” cao,  thì tuổi tác nay cũng ngày một cao, những chuyên gia trẻ chỉ dừng lại ở phần tuyên truyền, quảng bá tác phẩm, chứ chưa có nhiều công trình và bài viết lý luận phê bình phân tích đánh giá tác phẩm văn nghệ có chất lượng như mong đợi. 

Cùng với đó, cơ chế chính sách chưa đáp ứng được cho hoạt động sáng tác. Trên lĩnh vực sáng tác văn nghệ, đã có Nghị định 61/CP quy định về chế độ nhuận bút văn học nghệ thuật. Nhưng chế độ nhuận bút này nhiều nơi không đủ kinh phí để chi trả nhuận bút đúng như quy định của Nghị định Chính phủ ban hành. Các đơn vị nghệ thuật địa phương phải sáp nhập vào với các Trung tâm Văn hóa là đơn vị sự nghiệp hoạt động công tác tuyên truyền, phong trào, nên nghệ thuật sân khấu có nơi đang bị tha hóa vào tình trạng nghiệp dư, tính chất chuyên nghiệp và bản sắc của nghệ thuật truyền thống đều bị phai bạc đáng tiếc.

Công tác định hướng đào tạo khán giả gặp khó khăn, thách thức lớn. Cụ thể ngành sân khấu, nhất là sân khấu truyền thống đứng trước nguy cơ mất trắng khán giả. Nếu không tìm cách giải quyết kịp thời thì sân khấu truyền thống sẽ có nguy cơ tụt hậu, đứng trước thách thức lớn trong việc tồn tại và phát triển.

Theo NSND Thuý Mùi, nguyên nhân có lẽ là do chúng ta chưa chú trọng đúng mức tới việc tổ chức, giáo dục, đào tạo các thế hệ khán giả mới của sân khấu truyền thống. Lớp khán giả trung và cao niên đông đảo quen thuộc, hiểu và say mê sân khấu truyền thống của những năm trước đây đã ngày càng ít dần và một ngày không xa sẽ không còn nữa. 

Chủ tịch Hội nghệ sĩ sân khấu cũng nêu ra thực trạng ứng dụng cuộc cách mạng công nghệ 4.0 vào văn nghệ chưa hiệu quả khi cơ sở vật chất sân khấu các đơn vị nghệ thuật đa phần cũ kỹ, lỗi thời, khó có thể nói đến việc ứng dụng công nghệ 4.0. Đặc biệt, phải có đội ngũ sáng tạo và cả khán giả  đều phải mang tầm trí thức thời cách mạng công nghệ 4.0.

Ngành sân khấu rất cần được đầu tư

Trước thực trạng nêu trên, NSND Thuý Mùi đưa ra những đề xuất, kiến nghị để hoạt động sân khấu nói riêng và nền văn nghệ nói chung, vượt qua những khó khăn, thách thức. 

Về chế độ chính sách, những khó khăn về nhân lực, tài lực khiến cho nhiều đơn vị nghệ thuật đang tồn tại rất vất vả và chênh vênh. Chính sách tiền lương dù đã “cải cách”, vẫn chưa tạo ra động lực đủ mạnh cho người hưởng lương phát huy tài năng và cống hiến. Ngành sân khấu rất cần đến sự quan tâm, đầu tư hơn nữa và có các cơ chế đặc thù theo đặc thù của nghệ thuật biểu diễn sân khấu, đảm bảo đời sống, giảm bớt khó khăn cho văn nghệ sĩ, tạo động lực cho văn học nghệ thuật phát triển hài hòa cùng các thành phần khác.

Chú trọng đầu tư nguồn nhân lực là đội ngũ sáng tác văn học nghệ thuật bằng cơ chế đặc thù như gửi người đi học tập tại các nước phát triển để tiếp nối thế hệ tài năng cho văn học nghệ thuật. Xây dựng cơ chế đặc thù để đào tạo trong nước nhằm khắc phục sự khủng khoảng về đội ngũ sáng tạo của văn học nghệ thuật.

Đầu tư đào tạo khán giả cũng cần sự quan tâm. Sân khấu không thể tồn tại được nếu không có khán giả. Đây là vấn đề hết sức nhức nhối của nghệ thuật sân khấu hiện nay. Đề án cho chiến lựơc phát triển nghệ thuật sân khấu, bằng cách “Giới thiệu nghệ thuật truyền thống trong các trường học” nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị tinh hoa nghệ thuật truyền thống. đang có nguy cơ thất truyền, đồng thời nhằm xây dựng, đào tạo thế hệ khán giả trẻ của sân khấu. Đây là hoạt động hết sức cần thiết, mang tính khả thi cao, vừa trang bị kiến thức lịch sử nước nhà cho giới trẻ, vừa có tác dụng đào tạo định hướng khán giả chung cho nghệ thuật sân khấu.

Đầu tư “Quỹ hỗ trợ phát triển văn học nghệ thuật" để đặt hàng sáng tác cho cả các đơn vị công lập và ngoài công lập tạo sự công bằng bình đẳng, nhằm tạo điều kiện tiếp tục đẩy mạnh công tác xã hội hóa văn hóa nghệ thuật trong tiến trình phát triển văn hóa xã hội.

Vì sự thôi thúc khẩn thiết của đòi hỏi xã hội nên sân khấu phải đầu tư mạnh mẽ hơn nữa cho những tác phẩm mang đề tài hiện đại nhằm tổ chức đối thoại với người xem, bằng những vở diễn phản ánh sâu sắc, sinh động vấn đề đồng thuận giữa ý Đảng và lòng dân trong cuộc sống hôm nay. Đặc biệt là đề tài chính luận về thế sự, mang ý nghĩa giáo dục tư tưởng, của Đảng.

Những tác phẩm này rất cần Đảng và Nhà nước quan tâm tạo điều kiện cho vở diễn được biểu diễn trong các trường Đảng, các kỳ họp Quốc hội, Hội đồng nhân dân để cán bộ đảng viên phải là người học tập và thẩm thấu trước tiên, nhằm thực hiện quyết tâm lớn của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, để nghệ thuật góp phần tích cực nhất vào việc “phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh của con người Việt Nam” vượt qua những thách thức trong quá trình đưa đất nước phát triển và hội nhập quốc tế.