Vì sao Đức Phật để tóc trong khi mọi tăng ni đều cạo đầu?

Đây là thắc mắc của nhiều người, bởi một điều ai cũng biết là người xuất gia tu Phật đều xuống tóc như một biểu hiện của việc lìa bỏ đời sống thế tục. Liệu Đức Phật có phải là ngoại lệ?

Đức Phật thực sự đã xuống tóc

Lần xuống tóc đầu tiên của Đức Phật là khi ngài từ bỏ thân phận thái tử, rời hoàng cung và kinh thành Ca Tỳ La Vệ để lên đường tìm đạo giải thoát chúng sinh khỏi khổ đau. Các kinh điển đều cho biết, ra khỏi kinh thành, ngài dùng gươm cạo sạch râu tóc của mình giao cho người hầu, dặn đưa về trình đức vua, nói rằng thái tử không chết mà chỉ lên đường đi tìm chân lý, sẽ có ngày trở về.

Trước khi chứng ngộ, Đức Phật từng tu theo pháp môn khác nhưng không tìm thấy con đường giải thoát. Trong 6 năm tu theo lối khổ hạnh, ngài không cạo tóc, vì hoàn toàn không bận tâm đến thân thể mình. Sau đó, khi đã chứng đạo, ngài thu nhận đệ tử, truyền dạy đạo pháp, đặt ra lệ người xuất gia mỗi tháng 2 lần cạo đầu và bản thân ngài luôn tuân thủ.

“Cạo bỏ râu tóc làm bậc samon…” chính là lời Phật dạy. Kinh sách cũng ghi lại lời ngài dạy các tu sĩ rằng mỗi ngày và ít nhất nửa tháng hãy sờ trên đầu mình để nhận thức rõ mình không còn tóc, để tự răn rằng mình đã là người xuất gia, đã từ bỏ những thứ thuộc về đời sống phàm tục để quyết tâm sống đời đạo hạnh cao thượng, tìm hạnh phúc chân chính.

Nhiều điển tích được ghi lại trong kinh sách cho thấy quả thật Đức Phật vẫn luôn cạo tóc. Chẳng hạn, nhiều đạo sĩ Bà la môn thường gọi Đức Phật là “sa môn đầu trọc” để phân biệt với các vị sa môn tu theo những giáo pháp khác.

Trong kinh Sanadantta, kinh Trường bộ, đạo sĩ Bà la môn Sanadanta mô tả đức Phật: “Samon Gotama cạo bỏ râu tóc xuất gia từ bỏ gia đình sống không gia đình…”.

Một “bằng chứng” khác trong kinh điển Phật giáo là chuyện Ưu Ba Li - người thợ cắt tóc của hoàng cung. Sau khi thành đạo, Phật trở về thăm và độ cho gia quyến, trong thời gian này có gọi Ưu Ba Li đến cạo đầu cho mình. Trong lúc làm việc, Ưu Ba Li được Phật độ hóa nên đã lần lượt nhập sơ thiền, nhị thiền, tam thiền rồi tứ thiền. Sau này khi các vương tôn trong hoàng tộc Thích Ca rủ nhau xuất gia, Ưu Ba Li cũng xin đi theo, trở thành một trong những vị tôn giả đáng kính trong tăng đoàn.

Vì sao tượng Phật luôn có tóc?

Việc Đức Phật cạo đầu như những người xuất gia theo ngài là điều được khẳng định trong kinh sách. Vậy tại sao tranh, tượng thường thể hiện ngài với mái tóc rất dày, gồm những lọn hình xoắn ốc?

Thực tế, các nhà khảo cổ không hề tìm thấy hình tượng nào của Đức Phật được tạo ra trong khoảng 500 -600 năm sau khi ngài thành đạo, những hiện vật về Phật giáo được tìm thấy chỉ là những vật mang tính biểu tượng như cây bồ đề, bánh xe pháp. Phải đến thế kỷ đầu Công nguyên, người ta mới bắt đầu tạc tượng Phật, trong đó 2 trung tâm tạc tượng nổi tiếng là Mathura (Ấn độ) và Gandhara (Pakistan). Không hề có tượng hay ảnh mẫu để theo, họ thể hiện hình ảnh Phật theo mô tả trong sách vở về 32 tướng tốt của ngài, trong đó có 2 điểm liên quan đến đầu tóc: Nhục kế nổi cao và tóc xoăn cuộn theo chiều bên phải.

Theo Từ điển Phật học Huệ Quang, nhục kế là thịt xương (có sách nói búi thịt) trên đỉnh đầu của Phật nổi cao lên như búi tóc. Một số kinh sách như kinh Brahmayu, kinh Tướng ghi nhận tướng tốt nhục kế nhô lên trên đỉnh đầu của Phật, biểu thị trí tuệ. Đặc điểm này có được nhờ công đức tu hành trong vô lượng tiền kiếp. Còn tóc xoăn thành vòng theo chiều bên phải là biểu hiện của sự thông minh.

Khi tạc tượng Phật, các nghệ nhân muốn làm nổi bật, nhấn mạnh những tướng tốt của ngài, trong đó có 2 tướng kể trên. Người đời sau cũng theo đó mà tạc tượng, vẽ hình Phật, gây ra hiểu lầm rằng ngài vẫn để tóc trong khi toàn bộ tăng ni đều cạo đầu.