Một phụ nữ Nga nhân hậu, người gửi trọn trái tim cho Việt Nam đã không còn nữa

Với những ai học tiếng Nga, không thể không biết đến bộ Từ điển Nga-Việt 2 tập đồ sộ (hay còn gọi nôm na là từ điểm 2 tôm) do Liên Xô xuất bản từ cuối thập niên 70. Nhà xuất bản "Русский язык" phát hành bộ từ điển này ba lần vào những năm 1977, 1979 và 1987 với tổng số lượng trên 120 nghìn ấn bản.

Ba tác giả của bộ Từ điển là Alikanov K.M., Ivanov V.V. và Malkhanova I.A. Hai ông Alikanov K.M (tức Nguyễn Minh Cần), Ivanov V.V (cựu binh Cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại) đều đã mất.

Malkhanova Inna Anatolyevna, pháp danh Thiện Xuân, sinh ngày 6/7/1939 tại Matxcơva. Bà là Phó Tiến sĩ khoa học địa lý, có hàng chục năm dạy tiếng Việt cho các thế hệ sinh viên tại Viện các nước Á Phi (trực thuộc MGU) và MGIMO. Bà còn là Phó Giáo sư của Học viện quan hệ quốc tế MGIMO danh tiếng.

Năm 2007, bà Malkhanova cùng người bạn đời Alikanov K.M (Nguyễn Minh Cần) cho xuất bản "Từ điển Nga-Việt mới" - 50 nghìn từ, cuốn từ điển họ biên soạn hơn 10 năm với mong muốn "sẽ đáp ứng được nhu cầu nghiên cứu, học tập tiếng Nga cũng như tiếng Việt của các bạn dùng từ điển trong thời đại mới, thời đại đầu thế kỷ 21".

Bà còn là tác giả của 2 cuốn sách "Dưới bóng từ bi" và "Hạnh phúc trong tầm tay" bằng tiếng Việt, xuất bản tại Mỹ và Đức. Malkhanova theo đạo Phật và có pháp danh là Thiện Xuân. Bà tham gia sáng lập Hội Phật giáo Thảo đường Matxcơva từ hơn 25 năm nay.

"Người mẹ thứ hai" của cậu bé Việt Nam

Tôi chưa gặp bà Inna Malkhanova ngoài đời, nhưng đã tập trung tìm hiểu về bà từ cách đây khoảng nửa năm. Bà Inna Malkhanova, trong cuốn "16 câu chuyện về hạnh phúc và khổ đau" bằng tiếng Nga, kể câu chuyện đầu tiên về số phận của một cậu bé-chàng trai Việt Nam có một số phận vô cùng đặc biệt. 

Bà có những năm tháng gắn bó với cậu bé Việt Nam tha hương này với một tình yêu thương vô bờ bến, như của một người mẹ thứ hai.

Cậu bé đó là Nguyễn Hồng Lĩnh, sinh năm 1974 tại Hà Nội. Một lần nọ, mẹ chở cậu đến trường và bị ngã xe đạp. Bánh xe tàu điện đã nghiến đứt đôi tay và 1 chân của cậu bé 6 tuổi. Nhờ sự vận động của các tổ chức và cá nhân, năm 1981, Lĩnh được đưa sang Liên Xô cứu chữa. Đầu tiên cậu và mẹ đến Leningrad, được các bác sĩ giỏi nhất chữa trị.

Sau khi mẹ về nước, cuộc sống của Nguyễn Hồng Lĩnh có nhiều xáo trộn. Năm 1984, cậu được chuyển đến một trung tâm nuôi dạy trẻ ở thành phố Dmitrov, ngoại ô Matxcơva. Cho đến năm 1990, bố mẹ của cậu (khi đó làm việc ở Tiệp Khắc) thi thoảng có qua Liên Xô để thăm con. Và họ cũng chỉ biết gạt nước mắt mỗi khi chia tay con, bởi thời điểm đó ở Tiệp Khắc không có một cơ sở nào sẵn sàng đón cậu bé cụt 2 tay, 1 chân sang chữa trị và học hành.

Một điểm khiến ai cũng khâm phục Hồng Lĩnh là cậu có ý chí rất mạnh mẽ. Cậu tập viết bằng cách ngậm bút, đôi mắt cậu do vậy ngày càng bị cận nặng.

Bà Inna Malkhanova tình cờ nghe được câu chuyện về Lĩnh và quyết định đi tìm cậu. Bà liên lạc với 2 nhà nuôi trẻ ở Dmitrov và biết cậu được chuyển đến Trại trẻ mồ côi tàn tật ở Zvenigorod.

Bà chuẩn bị một ba lô lớn đầy quà, quần áo mới và lên đường. Đi ô tô liên tỉnh, rồi đứng hàng tiếng chờ ô tô chạy ra ngoại thành Zvenigorod, nơi có Trại trẻ mồ côi tàn tật. "Chặng đường khá vất vả, nhất là với người đã lớn tuổi như tôi"- sau này bà nhớ lại.

Và cuối cùng bà Inna gặp được Lĩnh, một chàng trai Việt mảnh khảnh bé nhỏ (tầm 40 kg) với khuôn mặt sáng sủa, cận thị nặng. Qua nói chuyện, bà vô cùng ngạc nhiên khi Lĩnh cho biết cậu đang theo học năm đầu khóa hàm thụ một trường đại học ở Matxcơva. Đó là năm 1999, khi Lĩnh đã 25 tuổi.

Bà Inna viết: "Hai lần trong năm, ngoài việc phải đến trường nghe giảng, cậu phải đến trường trả bài thi và phải ở trong ký túc xá một tháng liền. Trong ký túc xá sinh viên chắc chắn chẳng có ai quan tâm đến việc cho cậu ăn, cũng chẳng có y tá để tắm và thay quần áo cho cậu. Thậm chí tiền đi lại, ăn uống cậu cũng chẳng có nốt... Cậu chỉ có một mong muốn lớn lao là được học, kiếm được nghề nghiệp để trở thành một người có ích cho bản thân cũng như xã hội. Cậu đơn độc một mình cố gắng đến hết mức có thể."

Chuyến đi đầu tiên gặp Lĩnh làm người phụ nữ Nga 60 tuổi này kiệt sức, phải nằm nghỉ mất một ngày. Nhưng khi đỡ, bà lại trăn trở: "Mùa đông, làm sao mà con người cụt cả hai tay này, với chiếc chân giả vào 5 giờ sáng có thể đi được theo những con đường băng giá trong ánh sáng mờ mịt đến trạm xe buýt, rồi chuyển tuyến nhiều lần (hai lần ở Dmitrov, một lần ở Matxcơva, rồi còn xuống tàu điện ngầm nữa), để đến lớp kịp giờ học vào lúc 9 giờ sáng? Có thể lắm chứ, cậu ta với cái dạ dày rỗng đến trường (5 giờ sáng thì chả nhà ăn nào mở cửa) và quay về nhà khi tối khuya, khi nhà ăn đã đóng cửa.

Mà điều đó diễn ra hai lần trong năm, trong suốt sáu năm học! Điều đó với một người khỏe mạnh còn khó mà chịu được, nữa là Linh, gầy gò xanh xao, lúc nào cũng đói, cân nặng chưa đến 40 kg. Đó là chưa kể cậu còn phải đem theo mình sách vở nặng đến mấy kg".

Việc đầu tiên bà Inna làm là gọi điện cho một số người Việt ở Matxcơva. Họ tổ chức quyên góp quần áo, giày dép, thực phẩm và cùng bà giáo già lên đường đến Zvenigorod. Đến Trại trẻ mồ côi, họ phân chia quà giúp Lĩnh và các bạn cùng cảnh ngộ.

Một người trong số họ là nhà báo Đoàn Thị Kim Hoa (Доан Тхи Ким Хоа) đã tổ chức quyên góp tiền được khoảng 300-400 USD, và như vậy mỗi tháng Lĩnh nhận được 30 USD để mua sách vở, trang trải cuộc sống.

Song song với việc đó, bà Inna nhân danh Hội phật giáo Thảo đường viết thư kiến nghị gửi tới Ủy ban bảo vệ xã hội thành phố Matxcơva, thư này có chữ ký của ông Evgheny Glazunov, Chủ tịch Hội hữu nghị Nga-Việt và Chủ tịch Qũy hòa bình thành phố Matxcơva, NSND Ludmila Zykina danh tiếng. Thư yêu cầu đừng để số phận Lĩnh bị hủy hoại, hãy chuyển chàng trai này về sống tại một Trung tâm người tàn tật ở thủ đô Matxcơva.

Sau đó, "bà chúa dân ca Nga" - NSND Liên Xô Ludmila Zykina và PGS. Inna Malkhanova còn viết tiếp nhiều thư kiến nghị nữa.

Và cuối cùng điều họ mong đợi cũng đến: Nguyễn Hồng Lĩnh được chuyển từ Zvenigorod đến một Trung tâm nuôi dưỡng người tàn tật tại Matxcơva. Điều khiến tôi, người đang đọc và lược dịch câu chuyện của bà Inna Malkhanova, rất cảm động, đó là tình cảm của bà với Lĩnh như tình cảm của một người mẹ đối với con của mình.

Bà viết: "Tôi hy vọng là sau khi chuyển lên Matxcơva, Lĩnh sẽ cảm nhận được từ tôi và chồng tôi một bầu không khí gia đình, nơi cậu sẽ luôn được vui mừng chào đón và trong một chừng mực nào đó, cậu sẽ cảm nhận được hơi ấm tình người, điều mà cậu đã bị đánh mất từ nhiều năm qua.

Bởi lẽ trong thư kiến nghị, tôi đã yêu cầu chuyển Lĩnh về một Trung tâm gần nhà tôi, chỉ mất có 15 phút xe buýt không phải chuyển bến. Trung tâm đó khá đẹp, đầy đủ tiện nghi, đồ ăn thức uống cũng tốt hơn ở Zvenigorod. Hành lang có cây xanh, có tivi, còn ở tầng 1 có điện thoại miễn phí gọi nội vi Matxcơva".

Tất cả những gì cần làm để giúp đỡ Nguyễn Hồng Lĩnh, bà Inna đã làm hết sức. Bà giới thiệu cho các doanh nhân người Việt và Việt kiều Mỹ đến thăm và giúp đỡ cậu, tìm người dạy tiếng Anh, thậm chí tìm được địa chỉ người thân của cậu ở Hà Nội để nối lại được liên lạc. Do Lĩnh đã quên hẳn tiếng Việt, bà Inna lại ngồi dịch các bức thư ra tiếng Nga cho cậu.

Cũng phải thôi, là công dân Nga, Lĩnh giờ chỉ có hình thức là người Việt. Cái cây bị bứng khỏi đất Việt từ khi còn bé, sau đó đã lớn lên nhờ thổ nhưỡng và khí hậu Nga suốt mấy chục năm. Có lẽ do cuộc sống quá khó khăn khắc nghiệt, thiếu vắng hơi ấm người thân, nên Lĩnh sống khá lạnh lùng, ngay cả đối với ân nhân của mình.

Nguyễn Hồng Lĩnh, qua tìm hiểu của tôi, nay đã có vợ và con gái. Vợ của cậu là một bạn gái cùng trường ngày xưa ở Zvenigorod. Lĩnh giờ là một luật sư, anh viết sách, viết các bài báo, tư vấn cho các gia đình có trẻ em hoàn cảnh đặc biệt.

Cuộc gặp cuối cùng

Tôi không rõ sau khi cuốn sách "16 câu chuyện về hạnh phúc và khổ đau" ra đời, bà Inna Malkhanova và Nguyễn Hồng Lĩnh có gặp nhau lần nào nữa không.

Theo bà Inna, cuộc gặp lần cuối giữa 2 người diễn ra vào tháng 10/2003. Hôm đó, Lĩnh đến nhà bà Inna, hai người ngồi trong bếp nói chuyện với nhau. Bà Inna vô cùng hạnh phúc, kể lại: "Lần đầu tiên trong đời, chúng tôi ngồi với nhau trong bếp và nói chuyện như hai người lớn, cởi mở. Chúng tôi nói về Lĩnh và cuộc sống của cậu. Dù tôi chẳng biết thêm một điều gì mới, nhưng đơn giản là tôi rất hạnh phúc, tôi hiểu rằng, cuối cùng thì Lĩnh cũng đã học được cách trò chuyện.

Tuổi thơ của Lĩnh thật không may, thời nhỏ (bên Nga) không có ai nhận làm con nuôi, để dạy cho cậu biết yêu thương, biết nghĩ về người khác, biết cách giao tiếp, trò chuyện.

Tôi có dự cảm khi đó, rằng cuộc gặp này là cuộc gặp cuối cùng của chúng tôi và sau đó Lĩnh chẳng bao giờ gọi cho tôi nữa. Dù rằng, biết đâu đấy, bỗng dưng tôi nhầm thì sao? Thêm nữa, khoảng thời gian mà tôi còn lại chẳng còn bao năm nữa, sẽ chứng minh..."

Tôi đọc được bài viết xúc động của bà Inna về Nguyễn Hồng Lĩnh vào đầu năm nay, do một người bạn Nga giới thiệu. Với sự cẩn trọng cần thiết, tôi đã bằng mọi cách tìm được địa chỉ và liên lạc được với thân phụ của Nguyễn Hồng Lĩnh vào lúc 23h56 ngày 6/1/2019. Ông hiện đang sống tại một xã ngoại thành Hà Nội. Khuya hôm đó, ông xác nhận: "Tôi chính là bố đẻ của Nguyễn Hồng Lĩnh, luật sư đang làm việc tại Matxcơva".

Và ông giúp tôi thông tin chính xác một số mốc thời gian trong bài viết của bà Inna, có thể là do bà nghe Lĩnh nhớ lại, hay qua nghe lời kể của một sinh viên địa chất tên là Chi, người đã giúp đỡ Lĩnh một thời gian bên Nga.

Theo đó, Lĩnh gặp nạn năm 1981, khi đang học lớp 3 trường Bà Triệu và sau đó còn học tiếp hết lớp 3, được lên lớp 4 và sau đó cùng mẹ sang Liên Xô vào năm 1984.

Nhiều tháng trước, tôi cũng liên hệ được với một bạn người Việt Nam có tấm lòng rất đáng quý, đã ở bên và chăm sóc bà Inna trong những ngày bà lâm bệnh nặng. Các bức ảnh đăng kèm bài là do người bạn đó chụp lại từ album gia đình bà Inna và gửi cho tôi. Xin cảm ơn người bạn chưa quen nhưng vô cùng trân trọng.

Những người bạn hiện đang sống ở Matxcơva có thể đến đưa tiễn bà Inna Malkhanova ở địa chỉ sau: Nhà Quàn bệnh viện 51, địa chỉ: г. Москва, ул. Большая Филёвская, д. 33 (Lối vào ngay cạnh trạm xăng Lukoil), vào ngày thứ 3, 21/05/2019 bắt đầu vào đúng 13h30 đến 14h30.

Còn Lĩnh, không biết giờ này tại Matxcơva, Lĩnh đã biết tin bà Inna Malkhanova, người phụ nữ Nga đôn hậu đã thương yêu cậu hết lòng, vừa qua đời hay chưa để đến gặp bà lần cuối cùng, vào đám tang bà được tổ chức vào ngày 21/5.