Bài viết này của cô giáo Lại Phương Thanh Tuyền dự Giải báo chí "Giảm ô nhiễm rác thải nhựa đại dương" do VTC News chủ trì tổ chức, góp thêm tiếng nói của bản thân trong việc chung tay giảm thải rác thải nhựa, vì một tương lai an toàn hơn cho con người.
Ô nhiễm môi trường là một trong những vấn đề cấp bách hiện nay. Điều này đe dọa đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu và nhiều hệ lụy khác mà con người phải gánh chịu. Giáo dục cho mọi người ý thức bảo vệ môi trường là một giải pháp bảo vệ môi trường cho tương lai.
Đặc biệt, với đặc tính bền vững trong tự nhiên, rác thải nhựa (chai nhựa, túi nilon, hộp đựng đồ ăn, cốc…) cùng với các chất gây ô nhiễm môi trường khác đã và đang tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người trên toàn thế giới.
Ô nhiễm nhựa và rác thải nhựa đại dương là vấn đề xuyên biên giới. Theo Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP), ước tính 80% nhựa trong các đại dương có nguồn gốc từ các nguồn phát thải trên đất liền. Mỗi năm có khoảng 8 triệu tấn rác nhựa thải ra đại dương, đe dọa sự sống của các sinh vật biển, thậm chí còn đi ngược lại vào chuỗi thức ăn của con người.
Nỗi lo sợ từ túi nilon
Túi nilon đã trở thành vật dụng khó có thể thiếu trong cuộc sống thường ngày. Nó gắn với thói quen cố hữu của không ít người dân. Với ưu điểm bền, chắc, tiện dụng và giá thành thấp, túi nilon được sử dụng phổ biến và hầu như có mặt ở mọi nơi, từ cửa hàng nhỏ lẻ đến các siêu thị và những trung tâm thương mại lớn.
Hiện nay, con người đang quá phụ thuộc vào vật dụng nhựa dùng một lần, từ đó gây ra những hậu quả nghiêm trọng đến môi trường.
Tác hại nguy hiểm nhất của túi nilon tới môi trường chính là tính chất rất khó phân hủy trong điều kiện tự nhiên. Chiếc túi nilon nhỏ bé và mỏng manh như vậy nhưng lại có quá trình phân hủy có thể kéo dài từ 500 - 1.000 năm nếu không bị tác động của ánh sáng mặt trời.
Sự tồn tại của nó trong môi trường sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới đất và nước, bởi túi nilon lẫn vào đất sẽ làm thay đổi tính chất vật lý của đất gây xói mòn đất, làm cho đất không giữ được nước, dinh dưỡng, ngăn cản ôxy đi qua đất ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây trồng.
Nếu túi nilon bị vứt xuống ao, hồ, sông ngòi sẽ làm tắc nghẽn cống, rãnh, kênh, rạch, gây ứ đọng nước thải và ngập úng dẫn đến sản sinh ra nhiều vi khuẩn gây bệnh.
Nghiêm trọng hơn, môi trường đất và nước bị ô nhiễm bởi túi nilon sẽ ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp tới sức khỏe con người. Thực tế, nhiều loại túi nilon được làm từ dầu mỏ nguyên chất khi chôn lấp sẽ ảnh hưởng tới môi trường đất và nước, còn đốt chúng sẽ tạo ra khí thải có chất độc dioxin và furan gây ngộ độc, ảnh hưởng tuyến nội tiết, gây ung thư, giảm khả năng miễn dịch,…
Để giảm thiểu tối đa tác hại của túi nilon, nguời sử dụng cần hạn chế sử dụng túi nilon thông thuờng bằng cách sử dụng túi dùng nhiều lần và có khả năng phân huỷ sinh học khi đi mua hàng; không nên dùng túi nilon rẻ tiền, có màu để đựng thực phẩm, đặc biệt là không được dùng để đựng thực phẩm nóng, có vị chua.
Sau khi sử dụng xong không được tự ý đốt hay chôn lấp mà phải phân loại riêng túi nilon để công ty môi truờng thu gom và tiêu huỷ theo quy định
Mỗi người dân nêu cao tinh thần trách nhiệm, tích cực tham gia, tổ chức các hoạt động chống rác thải nhựa bằng các sáng kiến và hành động cụ thể, thiết thực; thay đổi thói quen, nói không với các sản phẩm nhựa sử dụng một lần, túi nilon thông qua việc mua sắm, trong sinh hoạt, làm việc, lao động thường ngày; sử dụng thay thế bằng các loại sản phẩm thân thiện với môi trường.
Đồng thời, mọi người cùng tham gia tích cực các hoạt động bảo vệ môi trường tại nơi sinh sống bằng những hành động nhỏ nhất như phân loại, tái chế, tái sử dụng chất thải, sử dụng tiết kiệm nguyên, nhiên liệu; lên án kịp thời những hành vi gây ô nhiễm môi trường, thói quen sử dụng lãng phí tài nguyên, năng lượng…
Nỗi lo từ hạt vi nhựa
Một buổi trưa như mọi ngày, Dunzhu Li, kỹ sư môi trường, đang dùng bữa cùng bạn bè. Anh để thức ăn vào hộp, rồi đặt vào lò vi sóng để làm nóng. Đến một ngày, Li phát hiện các hạt nhựa li ti rơi từ hộp nhựa xuống các phần thức ăn, nước uống của mình.
"Chúng tôi bị sốc", Li kể lại. Anh cùng đồng nghiệp lập tức từ bỏ thói quen này.
Những hạt nhựa nhỏ bé, với đường kính dưới 5mm mà Li khám phá được gọi là hạt vi nhựa. Loạt hạt này tồn tại ở hầu hết các vật dụng là bằng nhựa. Theo Tạp chí khoa học Nature, nếu phụ huynh sử dụng chai nhựa để lắc sữa nóng cho con, đứa trẻ có thể nuốt tới hàng triệu hạt vi nhựa mỗi ngày.
Vi nhựa đang tạo ra bài toán khó cho giới khoa học. "Mọi người đều ăn, rồi hít phải cát và bụi. Không rõ liệu chế độ ăn thêm có hạt nhựa có gây hại cho chúng ta hay không", Nature đặt câu hỏi. Theo Dunzhu Li, hạt vi nhựa tiềm ẩn tác động tiêu cực đến sức khỏe con người.
Hạt vi nhựa tồn tại ở khắp mọi nơi như trong lòng đại dương, trong tuyết Bắc cực và băng Nam cực, trong động vật có vỏ, muối ăn, nước uống và bia, và trôi trong không khí hoặc rơi theo mưa trên các ngọn núi và thành phố.
"Chúng bay trong gió, hòa trong cát biển, và có cả trong cơ thể người", National Geographic nhận xét về hạt vi nhựa. Tamara Galloway, nhà độc chất học sinh thái học tại Đại học Exeter (Anh) khẳng định: "Hầu hết sinh vật đều tiếp xúc với vi nhựa". Nhiều hạt chỉ có thể nhìn thấy bằng kính hiển vi, nhưng mất nhiều thập kỷ để phân hủy hoàn toàn.
Vi nhựa được tìm thấy trong dạ dày của rùa biển Hawaii.
Theo các tạp chí khoa học hàng đầu như: Nature, National Geographic, hiện chưa có nghiên cứu cụ thể cho thấy về lượng vi nhựa mà cơ thể có thể chịu được hoặc mức độ thiệt hại mà chúng gây ra.
Các nghiên cứu hiện có dựa trên các thí nghiệm sử dụng tế bào hoặc mô người tiếp xúc với vi nhựa, hoặc sử dụng động vật như chuột cống.
Nghiên cứu chỉ ra rằng, những con chuột được cho ăn một lượng lớn vi nhựa đều bị viêm ruột non. Những con chuột tiếp xúc với vi nhựa có số lượng tinh trùng thấp hơn, sinh ra chuột con nhỏ hơn nhóm còn lại.
Năm 2017, một nghiên cứu tại Đại học King ở London chỉ ra rằng theo thời gian, việc hạt vi nhựa tích lũy trong cơ thể người có thể tạo ra độc tố. Các loại nhựa khác nhau có đặc tính độc hại khác nhau.
Xem xét tác động của việc ăn hải sản bị nhiễm vi nhựa, các nhà nghiên cứu từ John Hopkins cho rằng nhựa tích tụ có thể làm hỏng hệ thống miễn dịch và phá vỡ sự cân bằng của ruột.
Mối đe dọa từ rác thải nhựa đại dương
Theo Nature, mức độ vi nhựa hiện tại trong môi trường quá thấp để ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Tuy nhiên, số hạt vi nhựa sẽ tăng theo thời gian.
Một nghiên cứu cho thấy lượng rác thải nhựa đổ ra đất liền và biển vào năm 2040 ước đạt 380 triệu tấn, cao gấp đôi con số 188 triệu tấn vào năm 2016. Trong số này, 10 triệu tấn sẽ tồn tại ở dạng vi nhựa. Chúng ngấm vào lòng nước, hấp thu vào cơ thể động vật biển, rồi có thể tìm đến cơ thể người thông qua đường ăn uống.
Vi nhựa xuất hiện ở mọi nơi bởi tính phổ biến và khó phân hủy.
Để ngăn chặn sự xâm lấn của của vi nhựa nói riêng, rác thải nhựa nói chung đến sức khỏe con người và môi trường tự nhiên, các quốc gia cần các chính sách, giải pháp cụ thể để giảm thiểu, xử lý hiệu quả rác thải nhựa đổ ra đại dương.
Việt Nam là một trong số các quốc gia hiện đang phát thải nhiều rác nhựa nhất vào các đại dương. Theo các số liệu thống kê của Ngân hàng Thế giới (World Bank), ước tính Việt Nam đã thải ra trên 31 triệu tấn rác thải sinh hoạt và gần 5 triệu tấn rác thải nhựa chỉ riêng trong năm 2018.
Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (WWF) đánh giá, nhựa chiếm đến 64% tỷ lệ vật liệu dùng trong ngành bao gói, và dự kiến sẽ tiếp tục tăng lên.
Trong khi đó, chỉ khoảng 14% lượng rác thải nhựa được thu gom chủ yếu bởi những người nhặt rác và tái chế bởi các doanh nghiệp nhỏ; còn lại đang được chuyển vào các bãi rác lộ thiên, thậm chí là thải trực tiếp ra môi trường.
Nghiêm trọng hơn, chỉ có khoảng 20% rác được xử lý bằng phương pháp chôn lấp ở các bãi hợp vệ sinh. Đa phần các bãi rác tại Việt Nam đều đã quá tải, các lò đốt có công nghệ đơn giản, cũ và lạc hậu, chưa kiểm soát được chất lượng không khí, thậm chí là bị hỏng do rác không được phân loại trước khi xử lý.
Giải pháp bền vững
Việt Nam đang nỗ lực giảm thiểu, xử lý hiệu quả rác thải nhựa trên nhiều phương diện, trong đó có xúc tiến tham gia Thỏa thuận toàn cầu về rác thải nhựa đại dương và hợp tác quốc tế với các tổ chức như WWF, UNDP, MCD,...
"Thay thế nhựa không dễ. Nhựa có rất nhiều đặc tính ưu việt hơn các vật liệu khác như bền, nhẹ dẻo, rẻ tiền, có thể tái chế. Vấn đề là ở chỗ cách sử dụng và quản lý sau sử dụng để giảm lượng thất thoát và gây hại cho môi trường. Vì vậy định hướng của WWF và Dự án là thúc đẩy việc sử dụng và quản lý hiệu quả thay vì thay thế.
Chúng tôi chú trọng vào việc giảm thiểu sử dụng, thải bỏ đúng cách, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất với bao bì và tuần hoàn trong sử dụng nhựa", ông Tạ Anh Tuấn - quản lý Dự án giảm thiểu Rác thải nhựa đại dương của WWF - Việt Nam chia sẻ một phần kế hoạch với VTC News.
Rác thải nhựa bao vây nhiều đảo ở Việt Nam (Ảnh: Việt Hùng)
Bên cạnh đó, Nhà nước cũng bảo đảm ngăn ngừa việc xả rác thải nhựa từ các nguồn thải trên đất liền và các hoạt động trên biển, phấn đấu đưa trở thành quốc gia tiên phong trong khu vực về giảm thiểu rác thải nhựa đại dương.
Đến năm 2030, Việt Nam hướng tới giảm thiểu 75% rác thải nhựa trên biển và đại dương; 100% ngư cụ khai thác thủy sản bị mất hoặc bị vứt bỏ được thu gom, chấm dứt việc thải bỏ ngư cụ trực tiếp xuống biển; 100% các khu, điểm du lịch, cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú du lịch và dịch vụ du lịch khác ven biển không sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần,...
Đồ nhựa dùng một lần cần bị loại trừ dần khỏi cuộc sống, thay thế bằng những vật liệu thân thiện với môi trường. Con người phải chuẩn bị những giải pháp bền vững, chủ động ngăn chặn thảm họa môi trường tiềm ẩn.
*Bài viết tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn và thể hiện quan điểm riêng của tác giả.
Bình luận