'Hồ sơ Pandora' - cơn sóng thần dữ liệu làm chao đảo thế giới

Kho dữ liệu 2,94 terabyte tiết lộ bí mật của giới thượng lưu tới từ 200 quốc gia và vùng lãnh thổ. Hơn 300 chính trị gia và 130 tỷ phú đã thuê các công ty dịch vụ tài chính tạo ra các công ty bình phong hay quỹ tín thác để mua bán và cất giấu tài sản ở nước ngoài.

Liên đoàn nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) đã dành hơn 1 năm để cấu trúc, nghiên cứu và phân tích hơn 11,9 triệu hồ sơ trong vụ rò rỉ Pandora đang gây chấn động khắp thế giới.

Bom tấn điều tra

Cuộc điều tra về Hồ sơ Pandora đánh dấu vụ hợp tác lớn nhất từ trước đến nay giữa các cơ quan truyền thông với sự tham gia của hơn 600 nhà báo từ 150 hãng truyền thông ở 117 nước.  

Cuộc điều tra dựa trên các tài liệu bị rò rỉ từ 14 nhà cung cấp dịch vụ ở 38 khu vực pháp lý khác nhau trên thế giới. Họ cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp cho các cá nhân và tập đoàn giàu có muốn xây dựng các công ty bình phong, quỹ tín thác tại các thiên đường thuế. 

Các thực thể này cho phép chủ sở hữu của chúng che giấu danh tính với công chúng và đôi khi với các cơ quan quản lý. Thông thường, các nhà cung cấp giúp khách hàng mở tài khoản ngân hàng ở các quốc gia có quy định tài chính lỏng lẻo.

Hồ sơ Pandora chứa một lượng lớn thông tin chưa từng có về những người được gọi là chủ sở hữu của các thực thể được đăng ký tại Thụy Điển, Panama, Cộng hòa Síp, Dubai, quần đảo British Virgin (Anh), Hong Kong, Seychelles, Belize, Nam Dakota....

Bộ hồ sơ khổng lồ này là tập hợp tài liệu từ những năm 1970, nhưng chủ yếu trong giai đoạn từ 1996 - 2020. Các tài liệu liên quan tới việc thành lập các công ty vỏ bọc, quỹ tín thác; việc sử dụng các thực thể đó để mua bất động sản, du thuyền, máy bay phản lực và bảo hiểm nhân thọ; việc sử dụng chúng để đầu tư và chuyển tiền giữa các tài khoản ngân hàng; lập kế hoạch di sản và các vấn đề thừa kế khác. Cùng với đó là việc tránh thuế thông qua các chương trình tài chính phức tạp. Một số tài liệu bị ràng buộc với tội phạm tài chính, bao gồm rửa tiền.

Có gì trong Hồ sơ Pandora?

Tài liệu này chứa thông tin của các bộ trưởng, thẩm phán, thị trưởng, tướng lĩnh quân đội ở hơn 90 quốc gia, các tỷ phú, người nổi tiếng, những kẻ lừa đảo, buôn bán ma túy và lãnh đạo của các nhóm tôn giáo trên khắp thế giới.

Cuộc điều tra về Hồ sơ Pandora cũng tiết lộ cách các ngân hàng và công ty luật hợp tác với các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài thiết kế các cấu trúc công ty phức tạp. Các tệp tài liệu cho thấy các nhà cung cấp không phải lúc nào cũng biết về khách hàng của mình, mặc dù nghĩa vụ pháp lý của họ là không làm ăn với những người tham gia vào các giao dịch đáng ngờ.

Pandora chỉ ra cách các nhà cung cấp dịch vụ ủy thác lợi dụng luật của một số tiểu bang ở Mỹ để giúp các khách hàng giàu có ở nước ngoài che giấu tài sản để tránh thuế ở nước sở tại. 

Điểm khác biệt

Gerard Ryle, chủ tịch ICIJ đánh giá Hồ sơ Pandora có thể đưa tới những tác động lớn hơn các rò rỉ trước đó, đặc biệt khi nó được công bố ở thời điểm thế giới đang phải vật lộn chống dịch và vấn đề bất bình đẳng đang gây chia rẽ ở nhiều nước.  

"Đây là một phiên bản nâng cấp của Hồ sơ Panama. Nó bao trùm hơn, phong phú hơn và chi tiết hơn", ông Ryle nói. 

Cuộc điều tra "Hồ sơ Panama" năm 2016 dựa trên 2,6 terabyte dữ liệu trong 11,5 triệu tài liệu từ một nhà cung cấp duy nhất, công ty luật Mossack Fonseca hiện đã không còn tồn tại. 

Cuộc điều tra “Hồ sơ Paradise” năm 2017 dựa trên việc rò rỉ 1,4 terabyte trong hơn 13,4 triệu tệp từ một công ty luật nước ngoài, Appleby cũng như Asiaciti Trust - một nhà cung cấp có trụ sở tại Singapore và các công ty có hội sở tại 19 thiên đường thuế. 

Trong Pandora, 14 nhà cung cấp có những cách trình bày và tổ chức thông tin khác nhau. Các tài liệu có thể là email, các tập đính kèm, bảng tính được trình bày dưới các thứ tiếng bao gồm tiếng Anh, Tây Ban Nha, Nga, Pháp, Ả Rập, Hàn Quốc... 

Hồ sơ Pandora thu thập thông tin về chủ sở hữu thực sự của hơn 29.000 công ty nước ngoài. Họ đến từ hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó nhiều nhất là Nga, Anh, Argentina và Trung Quốc.

Pandora kết nối hoạt động ở nước ngoài với số lượng chính trị gia và quan chức nhà nước nhiều gấp đôi so với Hồ sơ Panama. Trong số này có 35 nhà lãnh đạo đương nhiệm và cựu lãnh đạo quốc gia.

Vụ rò rỉ cũng cung cấp thông tin về các khu vực pháp lý chưa từng được nhắc tới hoặc có rất ít dữ liệu trong các dự án điều tra trước đây của ICIJ như Belize, đảo Síp và Nam Dakota.

Hồ sơ Pandora được tạo thành thế nào?

Để khám phá và phân tích thông tin trong hồ sơ Pandora, ICIJ xác định các tệp có chứa thông tin về quyền sở hữu theo công ty và khu vực tài phán trước khi cấu trúc nó cho phù hợp.

Trong trường hợp thông tin ở dạng bảng tính, ICIJ loại bỏ các phần thông tin lặp lại và kết hợp nó thành một bảng tính chính. Đối với các tệp PDF hoặc tệp tài liệu, ICIJ sử dụng các ngôn ngữ lập trình như Python để tự động hóa việc trích xuất và cấu trúc dữ liệu nhiều nhất có thể. 

Trong những trường hợp phức tạp hơn, ICIJ dùng tới học máy và các công cụ khác, bao gồm phần mềm Fonduer và Scikit-learning, để xác định và tách các biểu mẫu cụ thể khỏi các tài liệu dài hơn.

Một số biểu mẫu của nhà cung cấp được viết tay, buộc ICIJ trích xuất thông tin theo cách thủ công.

Sau khi thông tin được trích xuất và cấu trúc, ICIJ tạo danh sách liên kết các chủ sở hữu với các công ty mà họ sở hữu trong các khu vực pháp lý cụ thể.

Trong một số trường hợp, thông tin về địa điểm hoặc thời điểm đăng ký công ty không có sẵn. Cũng có trường hợp không có thông tin về thời điểm một người hoặc một tổ chức trở thành chủ sở hữu của công ty. 

Sau khi cấu trúc dữ liệu, ICIJ sử dụng các nền tảng đồ họa (Neo4J và Linkurious) để tạo hình ảnh trực quan và giúp người xem có thể tìm kiếm. 

ICIJ sau đó chia sẻ hồ sơ với các đối tác truyền thông bằng Datashare, một công cụ phân tích và nghiên cứu an toàn được phát triển bởi đội ngũ kỹ thuật của ICIJ. Chức năng tìm kiếm hàng loạt của Datashare giúp các phóng viên tìm kiếm thông tin về các chính trị gia, người nổi tiếng trong dữ liệu.

Để chắc chắn, ICIJ sử dụng hồ sơ công khai để xác minh các chi tiết liên quan đến các công ty và đảm bảo những người có tên trong dữ liệu thực sự là các chính trị gia với những cái tên có trong các tài liệu mà họ thu thập được.