Từ sự kiện Ngô Bảo Châu: Khi giò cầu thủ đắt hơn đầu GS

Sự hồi hộp tăng lên theo thời gian. Sau bài phát biểu dài 20 phút của Tổng thống Patil, hết phần giới thiệu Ủy ban bầu chọn giải Fields, Giáo sư László Lovász - Chủ tịch Hội Toán học thế giới đang phát biểu. Bất chợt, Giáo sư Ngô Bảo Châu xuất hiện trên khung hình, ngay hàng ghế đầu tiên.

GS Châu ngồi bên cạnh 3 người khác, 2 trong số đó là Stanislav Smirnov và Cédric Villani, những ứng cử viên nặng ký cho giải “Nobel Toán học” cùng với Ngô Bảo Châu. Ngay thời điểm đó, tôi nhận ra, đó chính là 4 người được trao giải Fields, trong đó có Ngô Bảo Châu. Niềm tin của tôi được kiểm chứng ở nghi thức trao Huy chương. Lúc đó tôi mới biết người thứ tư cùng đoạt giải với Ngô Bảo Châu trên hàng ghế đầu là một người Israel, Giáo sư Elon Lindenstrauss.

Giáo sư Hoàng Tụy nói: “Ngô Bảo Châu đã làm nên một Điện Biên Phủ trên mặt trận khoa học”. Một người bạn của tôi lại nhận xét: “Chúng ta đã thắng trong một trận đấu bóng bằng đầu”.

2. Niềm vui chiến thắng thì luôn được diễn tả theo những cách thức giống nhau. Khi mà các tờ báo Việt Nam đang dành những vị trí trang trọng nhất để tôn vinh Giáo sư Ngô Bảo Châu thì ở một đất nước khác, Israel, các tờ báo điện tử cũng vinh danh Elon Lindenstrauss như một vị anh hùng. Giáo sư Elon Lindenstrauss làm việc Viện Toán học Einstein, thuộc Đại học Hebrew ở Jerusalem.

“GS Đại học Hebrew trở thành người Israel đầu tiên đoạt giải thưởng Toán học tương đương với giải Nobel” - dòng tiêu đề của bài báo viết về chiến công của Lindenstrauss trên trang tin điện tử của Đại học Hebrew, kèm theo một video giới thiệu về ông, với những lời nhận xét của đồng nghiệp. Bài báo này được tờ báo về khoa học eurekalert.org đăng tải lại.

Tờ JTA tán dương: “GS Đại học Hebrew giành giải thưởng Toán học hàng đầu”. Jerusalem Post viết: “Người Israel giành giải 'Nobel Toán học'”. Israel National News bình luận: “Giáo sư Israel giành giải thưởng Toán học danh giá”. The Sacramento Bee: “Người Israel cùng 3 người khác giành giải thưởng Toán học quan trọng”. Haaretz: “GS Đại học Hebrew đoạt Huy chương danh giá Fields”. Globes Online: “Nhà Toán học Israel giành Fields Medal”…

3. Lindenstrauss học Toán và bảo vệ luận án tiến sĩ tại Đại học Hebrew. Ông được mời tới làm việc tại Viện nghiên cứu cao cấp Princeton, trở thành trợ giảng tại Đại học Stanford trước khi trở thành Giáo sư Đại học Princeton vào năm 2004. Từ bỏ vị trí mơ ước của tất cả các nhà Toán học trên thế giới, năm 2009, Lindenstrauss trở về Israel làm việc tại Đại học Hebrew và một năm sau đoạt giải “Nobel Toán học”.

Sau giải thưởng danh giá mà Ngô Bảo Châu vừa giành được, Giáo sư Lê Tuấn Hoa, Phó Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam nhận định: “Ngô Bảo Châu giành được giải thưởng Fields, thành tựu ấy trước hết phải thuộc về nước Pháp và trường Đại học với những người thầy đã tạo ra môi trường nghiên cứu cho Châu phát huy hết năng lực, tài năng của mình. Nếu nhận đó là thành tựu của Toán học Việt Nam là không chính xác”.

Bởi vậy, câu chuyện của Lindenstrauss gợi lên một ước mơ cháy bỏng khác: một ngày nào đó, sẽ có một nhà Toán học Việt Nam làm việc tại một trường Đại học hoặc một Viện nghiên cứu trong nước đoạt được Fields Medal.

Không thể phủ nhận ảnh hưởng của giáo dục Việt Nam đối với Ngô Bảo Châu qua việc truyền cho anh vốn kiến thức về Toán ban đầu và cả niềm đam mê Toán học như chính cha anh, Giáo sư Ngô Huy Cẩn thừa nhận. Dẫu vậy, sẽ rất khó để từ nền tảng sơ khai ấy, một người Việt có thể làm nên những công trình kỳ vĩ ở tầm vóc giải thưởng Fields nếu làm việc trong điều kiện ở Việt Nam, như lời khẳng định của Giáo sư Lê Tuấn Hoa: “Sau Châu, VN còn có nhiều mầm Toán khác có thể trở thành những chuyên gia hàng đầu thế giới trong tương lai. Tiếc là những mầm toán trưởng thành trong nước vẫn còn ít, các đỉnh cao đều được nuôi dưỡng ở những nền Toán học nước khác. Những người thành danh chưa được quy tụ để toán học VN có thể trở thành rừng cây lớn”.

4. Một ngày trước Lễ trao giải Fields, ở một lĩnh vực khác, dư luận trong nước rộ lên tin đồn chân sút Lê Công Vinh được Navibank Sài Gòn đặt giá 1 triệu USD trong 3 năm.

Nếu đem số tiền 1 triệu USD ấy trả lương cho Giáo sư Ngô Bảo Châu trong trường hợp anh ở lại Việt Nam làm việc, nó sẽ tương đương mức lương mà Giáo sư nhận được trong… 333 năm! Tức là, số tiền 1 triệu USD ấy đủ để trả lương cho 6 Giáo sư như Ngô Bảo Châu trong cả đời (mức lương tối đa của Giáo sư Ngô Bảo Châu nếu ở lại Việt Nam làm việc là 5 triệu đồng/tháng).

Câu chuyện “Công Vinh triệu đô” sau đó đã được cả Navibank Sài Gòn và CLB sở hữu Công Vinh - Hà Nội T&T phủ nhận, song cũng đủ tạo ra một vết gợn. Rõ ràng, giá trị của các cầu thủ, các ngôi sao làng giải trí,… đang tăng nhanh chóng mặt, song ở phía ngược lại, đời sống và điều kiện làm việc của những nhà khoa học cống hiến âm thầm lại chưa được quan tâm, đầu tư một cách đúng mực để mang lại những thành quả lớn lao hơn.

Đơn cử như trường hợp của Việt Thắng. Giá trị chuyển nhượng của “Thắng bế” một năm trước là mức 8 tỷ đồng, tương đương mức lương mà những Giáo sư đầu nghành như Giáo sư Hoàng Tụy nhận được trong 133 năm.

"Giò" cầu thủ đắt hơn “đầu" Giáo sư bao nhiêu lần?

5. Theo tìm hiểu của tôi, kể từ khi bắt đầu công việc giảng dạy tại Đại học Chicago từ tháng 9 tới, Giáo sư Ngô Bảo Châu có thể nhận được mức lương lên đến 300.000 USD/năm, gấp 100 lần mức lương tối đa có thể nhận được nếu ở lại làm việc trong nước.