Ô nhiễm không khí tại Olympic 2016 ở mức báo động

Trong phát biểu giành quyền đăng cai tổ chức Olympic sẽ khai mạc vào ngày 5/8, Brazil tuyên bố chất lượng không khí của Rio sẽ “không vượt quá giới hạn đề nghị của Tổ chức Y tế Thế giới WHO.”

Trong những năm gần đây, Rio đã vượt mức giới hạn ô nhiễm không khí dạng hạt (PM) của WHO đưa ra. Đó là chỉ số về chất lượng không khí, chỉ kích thước và mật độ những hạt trôi nổi trong không khí tạo nên bởi khí thải từ hàng triệu phương tiện lưu thông trên đường phố, một phân tích chính phủ và kiểm nghiệm của Reuters cho thấy.

"Đây thực sự không phải là ‘không khí Olympic’”

Hàng nghìn người chết hằng năm ở khu vực trung tâm Rio, nơi có tổng dân số là 12 triệu người, vì những vấn đề phức tạp liên quan đến không khí. Cư dân ở đây phải đối mặt tỉ lệ ung thư phổi, đau tim, đột quỵ, hen suyễn và nhiều bệnh tật khác rất cao.

“Đây thực sự không phải là ‘không khí Olympic’”, Paulo Saldiva, nhà nghiên cứu bệnh học của đại học Sao Paulo, đồng thời là ủy viên WHO, cho biết.

“Vấn đề ô nhiễm nước tại Rio đã khá được chú trọng, nhưng số lượng người chết vì ô nhiễm không khí lại nhiều hơn ô nhiễm nước. Bạn không bắt buộc phải uống nước từ Vịnh Guanabara nhưng bạn phải hít thở không khí của Rio.”

Hệ thống nguồn nước phục vụ Olympic ở Rio bị nhiễm bẩn đã gây chú ý khi tỷ lệ người dân mắc các bệnh đường tiêu hóa lan rộng. Nguyên nhân của việc này là do thiếu hụt các hoạt động thu gom rác thải. Theo Reuters, những khu tổ chức các môn thể thao dưới nước tại Olympic Rio cũng như các bãi biển đã gặp phải "siêu vi khuẩn" kháng thuốc.

Tuy nhiên, vẫn chưa có một buổi trao đổi chính thức nào về ô nhiễm không khí tại Rio. Phần lớn nguyên nhân xuất phát từ khí thải của 2,7 triệu phương tiện lưu thông, theo một báo cáo của Inea, Trung tâm Bảo vệ môi trường Rio.

Dữ liệu cho thấy từ năm 2008, không khí Rio nằm ở mức gấp 2 đến 3 lần giới hạn PM10 hàng năm của WHO. Bụi PM10 là các hạt lơ lửng có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 10 µm (micromet). Con người có thể hít PM10 vào khi thở. Chúng tích tụ ở phổi, gây nguy hại cho sức khỏe.

Rio sẽ là thành phố đăng cai Olympic có mức không khí bị nhiễm bẩn nhất kể từ khi các nhà khoa học thực hiện đo PM10 vào cuối những năm 1980, không tính đến trường hợp của Bắc Kinh vào năm 2008.

Tania Braga, trưởng Ủy ban Tổ chức bền vững của Olympic Rio cho biết: “Khi bạn nói về chất lượng không khí, không thể đơn thuần đánh giá trên chỉ số PM, nhiều yếu tố khác như nitrogen dioxide và sulfur dioxide của Rio vẫn trong giới hạn cho phép của WHO.”

Hàng nghìn người chết vì ô nhiễm

Mặc dù điều đó không sai, chuyên gia Saldiva cho rằng, những tổn hại sức khỏe liên quan đến ô nhiễm PM là loại nghiêm trọng nhất trong tất cả các nguyên nhân gây ô nhiễm. Và vì lý do đó, chất lượng không khí ở Rio đang rất tồi tệ.

Website của WHO cũng đề cập: “PM ảnh hưởng đến con người hơn bất kỳ loại ô nhiễm nào khác”. Ô nhiễm bên ngoài có thể gây 3,7 triệu cái chết sớm trên toàn thế giới vào năm 2012 và đó là hậu quả của PM10. Liên Hợp Quốc không phản hồi bất cứ yêu cầu bình luận nào về chất lượng không khí của Rio.

Sử dụng phương pháp ước tính tỷ lệ tử của WHO, Saldiva tính toán có khoảng 5.400 người chết vì ô nhiễm không khí tại Rio vào năm 2014, nhiều dữ liệu của các năm gần đây cũng cho thấy các con số gần như tương tự.

Con số này có thể so sánh với 3.117 người chết vì bị giết ở Rio năm ngoái. Từ năm 2010 đến 2014, Rio có mức PM10 trung bình hằng năm lên đến 52 trên một mét khối không khí. Trong khi đó giới hạn hàng năm mà WHO đưa ra là 20.

Jamie Mullins, giáo sư về kinh tế tài nguyên tại Đại học Massachusetts-Amherst, ước tính cứ 10 đơn vị vượt quá giới hạn của WHO trên thang đo PM10, năng lực của vận động viên sẽ giảm 0.2%.

Trong thế vận hội Olympic Bắc Kinh, mức PM10 ở ngưỡng 82, vượt xa Rio khá nhiều. Khi London tổ chức vào năm 2012, PM10 ở mức 23; 44 tại Athens 2004; 24 tại Sydney vào năm 2000 và 28 ở Atlanta vào năm 1996.

“Con số ở Rio cho thấy một sự thật hiển nhiên ở thế giới đang phát triển. Điều đó thực sự rất đáng buồn”, Staci Simonich, giáo sư của đại học bang Oregon và từng có một nghiên cứu về ô nhiễm tại Thế vận hội Bắc Kinh, nói.

Chất lượng không khí thay đổi tùy thuộc vào thời tiết. Mưa có thể làm sạch PM trong không khí. Nhưng Rio đang trong mùa khô và mức độ ô nhiễm đang ở đạt đỉnh.

Saldiva và chuyên gia Mariana Veras đã cùng phân tích dữ liệu và thực hiện với thang đo PM 2.5. Tương tự như PM10, bụi PM2.5 là các hạt bụi lơ lửng có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 2,5 µm (micromet), đây là những hạt đặc biệt nguy hiểm bởi chúng xâm nhập trực tiếp vào phổi.

Dữ liệu của Inea cho thấy trong năm 2011, chỉ số PM 2.5 của Rio vượt giới hạn hàng năm của WHO 83%. Khu vực ở của các vận động viên, fans và người dân có tỷ lệ P2.5 khá cao.

Tỷ lệ cao nhất thu được ở sân vận động Olympic, với mức đỉnh PM2.5 là 65 trong một thử nghiệm được thực hiện vào giữa buổi sáng 30/6, 57 tại Copacabana và nơi ở của các vận động viên Olympic Village đạt mức tối đa là 32.

Thị trưởng Rio, ông Eduardo Paes đã nhận được nhiều sự ủng hộ từ các chuyên gia khi quyết định xây dựng tuyến đường buýt nhanh (BRT) và mở rộng hệ thống tàu điện ngầm, nhưng số lượng phương tiện tại Rio vẫn tăng 100.000 chiếc mỗi năm. Cơ quan Chính phủ cho biết, hệ thống giao thông công cộng được cải thiện đã giảm rõ rệt khí nhà kính. Hệ thống BRT đã giảm 750 xe buýt lưu thông trên đường.

Tuy nhiên, số lượng phương tiện khổng lồ đang không ngừng nới rộng tác động đến mức ô nhiễm, chủ yếu từ xe hơi và xe tải trên đường phố Rio.

“Ý tưởng của Ủy ban Olympic về việc loại bỏ ô nhiễm không khí là điều không tưởng. Khó có thể tưởng tượng chỉ một vài tuyến BRT có thể thay đổi bền vững chất lượng không khí,” chuyên gia Saldiva nhận định. “Với những người Brazil ở tại Rio sau khi Olympic kết thúc, vẫn chưa có chính sách làm sạch không khí bền vững nào được đưa ra.”

Lễ khai mạc Rio 2016