Amour - chỉ có tình yêu

Ở độ tuổi 85, Emmanuelle Riva đã là người lớn tuổi nhất được đề cử giải Oscar trong suốt chiều dài lịch sử của giải thưởng, nhưng cái kết có hậu lại dành cho Anna Hathaway trong vai Fantin ở bộ phim Những người Khốn khổ, một điều đáng tiếc khi bà đã không nhận được tượng vàng cao quý đó ở độ tuổi gần đất xa trời như một sự tri ân những gì mà bà đã đóng góp cho điện ảnh. Nhưng bỏ qua điều đó, Emmanuelle Riva đã đạt được giải thưởng lớn hơn thế trong lòng những người yêu điện ảnh, Anne của Emmanuelle Riva trong tác phẩm Amour của đạo diễn Michael Haneke sẽ là một hình ảnh kinh điển trong điện ảnh ở thể loại bi kịch lãng mạn.

Bộ phim kể về một đôi vợ chồng giáo viên dạy Piano về hưu, sống trong một căn hộ tiện nghi tại Paris. Cuộc sống của họ cứ thế trôi qua êm đềm hạnh phúc cho một ngày người vợ Anne (Emmanuelle Riva)  có dấu hiệu của đột quỵ trong một bữa cơm. Sau lần đó, căn bệnh quái ác của tuổi già đã làm bà dần dần mất đi sức khỏe, sự minh mẫn. Bà phải di chuyển bằng xe lăn, rồi không thể cử động, chỉ có thể nằm một chỗ. 

Trong hoàn cảnh ấy, giữa người chồng Georges (Jean-Louis Trintignant) và người vợ Anne đã thể hiện một tình yêu tuyệt đẹp, không phải tình cảm nồng nhiệt của tuổi trẻ, mà chân tình, gần gũi của tuổi già, của bao năm chia ngọt sẻ bùi với nhau.

Bộ phim không xây dựng tình yêu đó qua những lát cắt về tuổi trẻ mà thuần túy từ hiện tại, hiện thực, một căn hộ, hai người già, một vài người giúp việc, thỉnh thoảng có con gái định cư ở nước ngoài đến thăm. 

Dùng nhiều cảnh tĩnh, máy quay đặt cố định, trong khung hình cố định, họ, hai người già chậm rãi và tận hưởng cuộc sống, họ ăn cùng nhau, làm mọi thứ cùng nhau. Chỉ có một cảnh hiếm hoi ở ngoài căn hộ, đó là trong nhà hát nơi học trò của họ trình diễn một tác phẩm cổ điển soạn cho Piano,  nhưng cũng tĩnh trong tiếng mộc mạc của những âm thanh hàn lâm. Ở độ tuổi gần đất xa trời, nếu gọi bệnh tình của Anne là một sự thử thách tình yêu đối với người chồng Georges thì có vẻ khiên cưỡng và thiếu thuyết phục, bởi họ đã ở bên nhau trên cả một hành trình dài của cuộc sống. Trong mọi khuôn hình khi Anne còn khỏe mạnh đều thấy bóng dáng của thứ tình cảm sâu sắc, một tình yêu không cần bàn cãi, căn bệnh tai biến quái ác chỉ càng tô đậm thêm hơn nữa tình yêu thiêng liêng vượt lên trên hết thảy của hai số phận.

Kịch bản phim giàu chất thơ, đậm chất văn học, nhẹ nhàng, sâu sắc, đơn giản đến kì lạ. Tình yêu là câu chuyện muôn thuở, nó nhiều đến mức đôi khi ta cảm giác nếu ta được xem hay được nghe kể về một chuyện tình gì đó thì nó cũng không có gì xa lạ, không có gì đáng ngạc nhiên, và đôi khi ta mong đợi trong câu chuyện đó những tình huống trớ trêu, kì cục, thú vị và bất ngờ. Haneke không mang đến điều đó ở kịch bản phim Amour của ông. Một camera đặt tĩnh, với sự xê dịch rất ít, bối cảnh bó hẹp trong một căn hộ với phòng khách đầy những sách vở, một chiếc dương cầm rất đẹp, những bức tranh, một phòng ngủ, phòng bếp, hành lang đi lại giữa các phòng. 

Bối cảnh chỉ có vậy, nhưng trong khuôn hình tĩnh đấy, sự động đậy rất chậm của hai thân thể già nua, sự chăm sóc của người chồng dành cho vợ, do tuổi tác, điềm tĩnh và chậm chạp, nhưng lại gây ra những hiệu ứng rất mạnh về mặt cảm xúc. Cũng vậy, không có những cảnh âu yếm đầy tình cảm như cách những cặp vợ chồng ở lứa tuổi trẻ hơn sẽ làm, họ không cần tất cả những điều đấy để thể hiện tình yêu của mình. Tình yêu đó là sự thấu hiểu. Từ hành động vụng về khóa trái của phòng mẹ để không cho con gái vào thăm của người bố, vì ông biết bà sẽ cảm thấy đau khổ, mặc cảm khi ai đó chứng kiến bản thân mình bất lực như vậy. Những chi tiết nhỏ của một tình cảm lớn. Hành động nhỏ thể hiện sự ân cần và yêu thương hết mực. Người Việt Nam có câu "con chăm cha không bằng bà chăm ông", đổi vị trí của ông và bà, Amour đã hoàn toàn thể hiện được điều đó, chỉ có sự thấu hiểu nhau sâu sắc mới khiến Georges và Anne trở nên tuyệt đẹp trong một bi kịch buồn vậy. 

Chính vì một kịch bản xúc tích và cô động, đầy chất tĩnh như vậy, việc diễn xuất của những diễn viên chính là yếu tố quyết định hoàn toàn sự thành công của bộ phim. Emmanuelle Riva, và Jean-Louis Trintignant dường như chính là những sự lựa chọn hoàn hảo. Tuổi thực của họ ngoài đời cũng tương đồng với tuổi của vai diễn. Vì lẽ đó, ở họ toát lên toàn bộ được sự mệt nhọc của tuổi già, cận kề với cái chết, nhưng không hề sợ hãi, lẩn trốn và than trách. Họ đã sống một cuộc đời ý nghĩa và tuyệt đẹp.  Emmanuelle Riva là một cái tên đã từng rất thành công của điện ảnh Pháp, bà đã có những thước phim tuyệt vời trong bộ phim Hiroshima, Mon Amour (1959) của đạo diễn Alain Resnais. 

Nhưng có lẽ ít người nhớ được bà cho đến vai diễn Amour đầy ấn tượng này. Emmanuelle diễn mà như đang thể hiện chính mình, từ việc là một người vợ đầu ấp tay gối qua bao nhiêu năm với Georges, cho đến việc thể hiện một người bị tai biến, bị bại liệt, chỉ còn diễn ở sự run rẩy, ánh mắt, khóe môi, sự đãng trí, lãng quên, giận dỗi, buồn khổ, đau đớn. Xem bộ phim mới thấy đáng tiếc cho bà đã không được vinh danh ở giải thưởng Oscar. Jean-Louis Trintignant cũng vậy, hoàn hảo và đáng quý. Những hình mẫu tuyệt vời của sự miệt mài cần mẫn làm việc cho dù họ đã rất già rồi.

Michael Haneke không phải là một đạo diễn xa lạ đối với người hâm mộ điện ảnh. Vốn nổi tiếng là một nhà làm phim cực đoan, luôn đem cái nhìn thô ráp về cuộc sống vào những tác phẩm của mình và để lại những trải nghiệm gây sốc cho khán giả. Bạo lực, cái chết và sự cay nghiệt – đó là những yếu tố không thể thiếu trong phong cách làm phim của Michael Haneke. The White Ribbon (2009) là một ví dụ. Bộ phim này Haneke chỉ ra nguồn cội tội ác đến từ tâm hồn trẻ thơ nơi chủ nghĩa phát xít bắt đầu được hình thành. Một bài ca đầy nhạc điệu lên án sâu sắc xã hội tiền phát xít của Đức. Haneke luôn biết cách đưa những hình ảnh tưởng như giản đơn của cuộc sống để truyền tải vào đó một câu chuyện đầy hàm xúc và cảm động. Đi từ một chủ đề về tội ác đến từ những đứa trẻ, đến một tình yêu giản dị vô cùng của hai vợ chồng già trong một căn hộ nhỏ, Haneke đã mang đến những cung bậc cảm xúc trái chiều, nhưng tựa chung lại ở đó là giá trị nhân bản đầy tính thiện và đẹp của cuộc đời. Trong cuộc đời, những mặt tốt xấu ẩn hiện, nhưng người ta luôn tìm được trong cái đơn giản nhất, sự tuyệt đẹp của cuộc sống.