(VTC News) - Thời Lý, sử sách đã nhiều lần nhắc tới sự xuất hiện của rùa khổng lồ ở Thăng Long. Riêng cuốn Việt sử lược đã hơn 20 lần nhắc tới rùa. Sớm nhất là chuyện người dân vùng Gia Lâm dâng con rùa lớn có 6 mắt 3 chân lên vua Lý. Sau đó, các triều vua Lý đều được dâng rùa khổng lồ, có cả rùa mang hình Hà đồ lạc thư trên lưng, có chữ Thiên Đế trên ngực. Những con rùa khổng lồ, kỳ quái, có những thứ chữ “nịnh” vua được dâng lên rất nhiều, mang hơi hướng truyền thuyết hơn là thực tế. Nhưng dù là truyền thuyết, thì nó cũng phản ánh rằng, từng có rùa vào thời Lý ở Thăng Long.
Ngoài việc tranh cãi cụ rùa là rùa, giải, hay ba ba khổng lồ, thì việc tranh cãi cụ rùa Hồ Gươm đến từ đâu cũng chưa ngã ngũ và các giả thuyết mà các nhà nghiên cứu đưa ra cũng chưa thực sự thỏa đáng. Trong thời điểm này, việc tìm cách cứu chữa cụ rùa là quan trọng nhất, song việc tìm hiểu thấu đáo về lai lịch cụ rùa cũng là việc quan trọng, để có phương hướng tìm kiếm, nhân giống, bảo tồn cho sau này.
Trong tâm thức người Việt, cụ rùa là linh vật, là thánh thần, song xét về góc độ khoa học, thì cụ rùa cũng là sinh vật, không thể đứng ngoài quy luật sinh tử. PGS. Hà Đình Đức tin rằng, cụ rùa Hồ Gươm đã có tuổi nhiều trăm năm, song cũng có ý kiến bác bỏ điều đó, rằng tuổi thọ của rùa mai mềm nước ngọt chỉ 150 năm. Dù cụ đã 700 tuổi, hay mới hơn 100 tuổi, thì có vẻ như cụ rùa Hồ Gươm đang ở đoạn cuối của cuộc đời rồi. Chúng ta sẽ phải chấp nhận quy luật thực tế, rằng một ngày nào đó, cụ rùa thân yêu của chúng ta sẽ từ Hồ Gươm lên… lồng kính.
Điều quan trọng không kém gì việc cứu chữa cụ rùa, đó là nhanh chóng tìm ra đồng hương của cụ. Để tìm được hậu thế, nhằm bảo tồn loài rùa đặc biệt ở Hồ Gươm, nhất thiết chúng ta phải xác định được nơi từng có nhiều giống rùa này. Xác xuất tìm được rất ít, nhưng không phải không có hy vọng. Trong khi các nhà khoa học trong nước chỉ giỏi tranh cãi loanh quanh trên diễn đàn, trong các cuộc hội họp, thì các nhà khoa học phương Tây rất tích cực đi thực địa.
Những ngày lang thang ở các đầm, hồ ven sông Hồng, tôi nghe người dân kể nhiều về mấy ông Tây tóc vàng, mũi lõ hàng ngày ngồi ven hồ nhai bánh mì, dán ống nhòm vào mắt tìm tăm hơi rùa. Như anh chàng Nguyễn Xuân Thuận, cán bộ của một tổ chức nghiên cứu rùa quốc tế, đã từng bỏ 3 năm trời ăn nằm bên đầm Minh Quân để tìm rùa. Sự kiên trì của các nhà khoa học phương Tây suốt mấy năm qua, đã mang lại hiệu quả vô cùng lớn lao, đó là tìm kiếm, bảo tồn được một cụ rùa nặng ngót tạ ở hồ Đồng Mô, hiện là cá thể rùa nước ngọt khổng lồ thứ 4 của thế giới.
PGS. Hà Đình Đức, nhà rùa học hàng đầu Việt Nam cho rằng, rùa Hồ Gươm cùng loài với rùa khổng lồ có ở vùng Thọ Xuân (Thanh Hóa). Theo suy đoán của ông, có thể Lê Lợi đã đem rùa từ Thanh Hóa ra thả ở hồ Lục Thủy. Lý do PGS. Đức tin như thế là vì, vào thời Lý Công Uẩn dời đô về Thăng Long, không thấy ai nói ở Lục Thủy, tức Hoàn Kiếm có rùa to. Rùa Hồ Gươm chỉ xuất hiện khi Lê Lợi lên ngôi.
Trong một số sách cổ cũng có nói về loài rùa khổng lồ ở vùng Lam Kinh (Thanh Hóa), lưng to bằng chiếc chiếu đôi, quần nhau đục cả đoạn sông. Rồi có chuyện mai con rùa người dân bắt được ở Lam Kinh to đến nỗi 3 người chui vào trú mưa không ướt, rồi con rùa khổng lồ kéo cùng lúc cả 2 con trâu mộng xuống sông. Truyền thuyết Lê Lợi chạy giặc ở Lam Kinh có một con ba ba khổng lồ đi sau xóa dấu vết, rồi được Lê Lợi phong thần, cũng thêm khẳng định sự tồn tại của loài này ở Thanh Hóa…
Những con rùa đá cõng bia trong đền chùa đình miếu ở Thanh Hóa cũng rất giống với rùa Hồ Gươm. Điều này khẳng định rằng, nghệ nhân xưa đã rất quen thuộc với loài rùa này, nên mới tạo tác giống như thế. PGS. Hà Đình Đức cũng đã mang mẫu sọ rùa Hồ Gươm vào Thanh Hóa so sánh rồi, mới dám đưa ra nhận định như vậy.
Ngoài ra, PGS. Hà Đình Đức cũng cho rằng, nếu rùa Hồ Gươm có gốc gác ở Hà Nội, thì những hồ khác, đặc biệt là Hồ Tây cũng phải có rùa chứ? Tại sao chỉ Hồ Gươm, không phải hồ lớn lắm mới có? Bản chất của các Hồ ở Hà Nội là do sông Hồng tạo thành, do quá trình bồi lấp, con người tác động, mới tạo thành những hồ nước khác nhau.
Phải công nhận, những phân tích, những cơ sở khoa học gồm cả thực tế lẫn truyền thuyết của PGS. Hà Đình Đức về nguồn gốc của rùa Hồ Gươm từ Thanh Hóa khá thuyết phục. Quan điểm của ông, rùa Hồ Gươm là loài mới, không liên quan đến loài rùa mà nơi khác gọi là con giải hoặc ba ba khổng lồ (ví như con rùa ở Đồng Mô).
Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với ý kiến của ông Đức. Nhà nghiên cứu Bùi Thiết cho rằng, từ thời Lý, sử sách đã nhiều lần nhắc tới sự xuất hiện của rùa khổng lồ ở Thăng Long. Riêng cuốn Việt sử lược đã hơn 20 lần nhắc tới rùa. Sớm nhất là chuyện người dân vùng Gia Lâm dâng con rùa lớn có 6 mắt 3 chân lên vua Lý. Sau đó, các triều vua Lý đều được dâng rùa khổng lồ, có cả rùa mang hình Hà đồ lạc thư trên lưng, có chữ Thiên Đế trên ngực. Những con rùa khổng lồ, kỳ quái, có những thứ chữ “nịnh” vua được dâng lên rất nhiều, mang hơi hướng truyền thuyết hơn là thực tế. Nhưng dù là truyền thuyết, thì nó cũng phản ánh rằng, từng có rùa vào thời Lý ở Thăng Long.
Thậm chí, nhiều cổ sử còn nói rõ thời Lý vùng Thăng Long có nhiều ao đầm, các cụ rùa khổng lồ bò lổm ngổm. Rồi chuyện năm 1080, vua Lý cho đúc chuông Giác Thế, nhưng không treo được lên chùa Diên Hựu (Một Cột) vì nặng quá, tới 7,3 tấn, đành phải để ở ruộng trũng sau chùa. Vùng ruộng có nhiều rùa khổng lồ sống, nên người dân gọi là Quy Điền Chung (chuông ruộng rùa).
Nhiều người cũng đặt giả thiết rằng, rùa khổng lồ cõng bia đá đã xuất hiện ở Thăng Long từ rất sớm, do đó, loài linh vật này cũng phải có mặt ở Thăng Long từ rất lâu rồi. Vậy rùa Hồ Gươm đến từ Thanh Hóa, hay rùa Thanh Hóa có nguồn gốc từ Thăng Long, hay rùa ở khắp nơi được đưa về Thăng Long, cũng như con người ở tứ xứ tụ về thủ đô từ hàng ngàn năm nay? Ta không thể trở về 500 năm, hay 1.000 năm trước để giải đáp chính xác được câu hỏi này. Chỉ có thể đưa ra bàn luận để thêm phần hiểu biết, thêm phần yêu quý cụ rùa Hồ Gươm mà thôi.
Còn tiếp…
Phạm Ngọc Dương
| Con rùa bắt được ở hồ Quỳnh Lâm (TP. Hòa Bình) hiện trưng bày ở bảo tàng tỉnh. Theo chú thích của bảo tàng thì đây là con ba ba 300 tuổi! |
Ngoài việc tranh cãi cụ rùa là rùa, giải, hay ba ba khổng lồ, thì việc tranh cãi cụ rùa Hồ Gươm đến từ đâu cũng chưa ngã ngũ và các giả thuyết mà các nhà nghiên cứu đưa ra cũng chưa thực sự thỏa đáng. Trong thời điểm này, việc tìm cách cứu chữa cụ rùa là quan trọng nhất, song việc tìm hiểu thấu đáo về lai lịch cụ rùa cũng là việc quan trọng, để có phương hướng tìm kiếm, nhân giống, bảo tồn cho sau này.
Trong tâm thức người Việt, cụ rùa là linh vật, là thánh thần, song xét về góc độ khoa học, thì cụ rùa cũng là sinh vật, không thể đứng ngoài quy luật sinh tử. PGS. Hà Đình Đức tin rằng, cụ rùa Hồ Gươm đã có tuổi nhiều trăm năm, song cũng có ý kiến bác bỏ điều đó, rằng tuổi thọ của rùa mai mềm nước ngọt chỉ 150 năm. Dù cụ đã 700 tuổi, hay mới hơn 100 tuổi, thì có vẻ như cụ rùa Hồ Gươm đang ở đoạn cuối của cuộc đời rồi. Chúng ta sẽ phải chấp nhận quy luật thực tế, rằng một ngày nào đó, cụ rùa thân yêu của chúng ta sẽ từ Hồ Gươm lên… lồng kính.
| Theo PGS. Hà Đình Đức thì rùa Hồ Gươm có xuất xứ từ Thanh Hóa. |
Điều quan trọng không kém gì việc cứu chữa cụ rùa, đó là nhanh chóng tìm ra đồng hương của cụ. Để tìm được hậu thế, nhằm bảo tồn loài rùa đặc biệt ở Hồ Gươm, nhất thiết chúng ta phải xác định được nơi từng có nhiều giống rùa này. Xác xuất tìm được rất ít, nhưng không phải không có hy vọng. Trong khi các nhà khoa học trong nước chỉ giỏi tranh cãi loanh quanh trên diễn đàn, trong các cuộc hội họp, thì các nhà khoa học phương Tây rất tích cực đi thực địa.
| Rùa Hồ Gươm trong đền Ngọc Sơn. |
Những ngày lang thang ở các đầm, hồ ven sông Hồng, tôi nghe người dân kể nhiều về mấy ông Tây tóc vàng, mũi lõ hàng ngày ngồi ven hồ nhai bánh mì, dán ống nhòm vào mắt tìm tăm hơi rùa. Như anh chàng Nguyễn Xuân Thuận, cán bộ của một tổ chức nghiên cứu rùa quốc tế, đã từng bỏ 3 năm trời ăn nằm bên đầm Minh Quân để tìm rùa. Sự kiên trì của các nhà khoa học phương Tây suốt mấy năm qua, đã mang lại hiệu quả vô cùng lớn lao, đó là tìm kiếm, bảo tồn được một cụ rùa nặng ngót tạ ở hồ Đồng Mô, hiện là cá thể rùa nước ngọt khổng lồ thứ 4 của thế giới.
PGS. Hà Đình Đức, nhà rùa học hàng đầu Việt Nam cho rằng, rùa Hồ Gươm cùng loài với rùa khổng lồ có ở vùng Thọ Xuân (Thanh Hóa). Theo suy đoán của ông, có thể Lê Lợi đã đem rùa từ Thanh Hóa ra thả ở hồ Lục Thủy. Lý do PGS. Đức tin như thế là vì, vào thời Lý Công Uẩn dời đô về Thăng Long, không thấy ai nói ở Lục Thủy, tức Hoàn Kiếm có rùa to. Rùa Hồ Gươm chỉ xuất hiện khi Lê Lợi lên ngôi.
| Mặt trong mai giải khổng lồ ở xã Minh Quân (Yên Bái). |
Trong một số sách cổ cũng có nói về loài rùa khổng lồ ở vùng Lam Kinh (Thanh Hóa), lưng to bằng chiếc chiếu đôi, quần nhau đục cả đoạn sông. Rồi có chuyện mai con rùa người dân bắt được ở Lam Kinh to đến nỗi 3 người chui vào trú mưa không ướt, rồi con rùa khổng lồ kéo cùng lúc cả 2 con trâu mộng xuống sông. Truyền thuyết Lê Lợi chạy giặc ở Lam Kinh có một con ba ba khổng lồ đi sau xóa dấu vết, rồi được Lê Lợi phong thần, cũng thêm khẳng định sự tồn tại của loài này ở Thanh Hóa…
Những con rùa đá cõng bia trong đền chùa đình miếu ở Thanh Hóa cũng rất giống với rùa Hồ Gươm. Điều này khẳng định rằng, nghệ nhân xưa đã rất quen thuộc với loài rùa này, nên mới tạo tác giống như thế. PGS. Hà Đình Đức cũng đã mang mẫu sọ rùa Hồ Gươm vào Thanh Hóa so sánh rồi, mới dám đưa ra nhận định như vậy.
| Đầu giải ở đầm Minh Quân. |
Ngoài ra, PGS. Hà Đình Đức cũng cho rằng, nếu rùa Hồ Gươm có gốc gác ở Hà Nội, thì những hồ khác, đặc biệt là Hồ Tây cũng phải có rùa chứ? Tại sao chỉ Hồ Gươm, không phải hồ lớn lắm mới có? Bản chất của các Hồ ở Hà Nội là do sông Hồng tạo thành, do quá trình bồi lấp, con người tác động, mới tạo thành những hồ nước khác nhau.
Phải công nhận, những phân tích, những cơ sở khoa học gồm cả thực tế lẫn truyền thuyết của PGS. Hà Đình Đức về nguồn gốc của rùa Hồ Gươm từ Thanh Hóa khá thuyết phục. Quan điểm của ông, rùa Hồ Gươm là loài mới, không liên quan đến loài rùa mà nơi khác gọi là con giải hoặc ba ba khổng lồ (ví như con rùa ở Đồng Mô).
| Bộ cốt rùa lưu giữ 40 năm trong chùa Hưng Ký. |
Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với ý kiến của ông Đức. Nhà nghiên cứu Bùi Thiết cho rằng, từ thời Lý, sử sách đã nhiều lần nhắc tới sự xuất hiện của rùa khổng lồ ở Thăng Long. Riêng cuốn Việt sử lược đã hơn 20 lần nhắc tới rùa. Sớm nhất là chuyện người dân vùng Gia Lâm dâng con rùa lớn có 6 mắt 3 chân lên vua Lý. Sau đó, các triều vua Lý đều được dâng rùa khổng lồ, có cả rùa mang hình Hà đồ lạc thư trên lưng, có chữ Thiên Đế trên ngực. Những con rùa khổng lồ, kỳ quái, có những thứ chữ “nịnh” vua được dâng lên rất nhiều, mang hơi hướng truyền thuyết hơn là thực tế. Nhưng dù là truyền thuyết, thì nó cũng phản ánh rằng, từng có rùa vào thời Lý ở Thăng Long.
Thậm chí, nhiều cổ sử còn nói rõ thời Lý vùng Thăng Long có nhiều ao đầm, các cụ rùa khổng lồ bò lổm ngổm. Rồi chuyện năm 1080, vua Lý cho đúc chuông Giác Thế, nhưng không treo được lên chùa Diên Hựu (Một Cột) vì nặng quá, tới 7,3 tấn, đành phải để ở ruộng trũng sau chùa. Vùng ruộng có nhiều rùa khổng lồ sống, nên người dân gọi là Quy Điền Chung (chuông ruộng rùa).
Nhiều người cũng đặt giả thiết rằng, rùa khổng lồ cõng bia đá đã xuất hiện ở Thăng Long từ rất sớm, do đó, loài linh vật này cũng phải có mặt ở Thăng Long từ rất lâu rồi. Vậy rùa Hồ Gươm đến từ Thanh Hóa, hay rùa Thanh Hóa có nguồn gốc từ Thăng Long, hay rùa ở khắp nơi được đưa về Thăng Long, cũng như con người ở tứ xứ tụ về thủ đô từ hàng ngàn năm nay? Ta không thể trở về 500 năm, hay 1.000 năm trước để giải đáp chính xác được câu hỏi này. Chỉ có thể đưa ra bàn luận để thêm phần hiểu biết, thêm phần yêu quý cụ rùa Hồ Gươm mà thôi.
Còn tiếp…
Phạm Ngọc Dương
Bình luận