Chuyện chưa kể về lễ "cấp sắc" của người Dao quần chẹt

Thời sựThứ Tư, 17/02/2010 07:32:00 +07:00

(VTC News)- Thông thường một lễ cấp sắc cho một người đàn ông trưởng thành sẽ phải thịt khoảng 4 con lợn to trên 1 tạ, hoặc 5-6 con lợn chưa đầy tạ...

(VTC News) - Ông cụ người Dao 82 tuổi nằm co trên giường vì vừa bị tai biến nằm viện dài ngày, méo cả mồm, nói không được tròn câu rõ chữ, nhưng khi nghe có người đến tìm hiểu về những cuốn sách cổ của mình, cụ ngồi ngay dậy, say sưa nói không ngừng nghỉ suốt 2 tiếng đồng hồ...

Sách dạy cho người Dao mình làm người tốt!

Cụ Dương Văn Lý người dân tộc Dao, (thường gọi là Dao quần chẹt để phân biệt với người Dao quần ống rộng - NV) là một trưởng bản lâu năm nhất của bản Dao Tân Lập (Phú Xuyên, Đại Từ, Thái Nguyên).

Cụ già dân tộc Dao Dương Văn Lý với cuốn sách cổ mà cụ coi như báu vật của mình.

Năm nay cụ Lý 82 tuổi, "tài sản" lớn nhất của cụ là người vợ đầu gối tay ấp 83 tuổi cùng 4 người con trai đều đã dựng vợ, yên bề gia thất - cùng với đó là những cuốn sách đen đúa, nhàu nhĩ viết bằng chữ Hán Nôm lưu lại những tập tục của người Dao được lưu truyền từ đời cụ kỵ mà cụ Lý luôn nâng niu, gìn giữ suốt cả cuộc đời mình.

Dù rất mệt nhưng cụ Lý vẫn lò dò đi vào buồng, lạch cạch mở khóa cái hòm tôn - cái hòm mà người nhà coi như bất khả xâm phạm (vì có "xâm phạm" cũng không ai hiểu và đọc được- PV), mang ra mấy cuốn sách mà cụ đọc thông làu không biết bao lần từ thuở còn trẻ cho đến nay tóc đã bạc răng đã long.

Những cuốn sách được viết bằng chữ Hán Nôm, cùng chung một màu đen xỉn vì cũ, đủ các hình thù khác nhau, cuốn thì to bản, cuốn thì dài, cuốn bìa đen tuyền, cuốn lại được bọc bằng bao tải dứa...

Cuốn sách Hán Nôm ghi lại tập tục của người Dao được cụ Lý  cẩn thận bọc bằng vỏ bao xi măng cho... bền.

Cụ Lý say mê nói về cuốn "Tết nhảy" - cuốn được rất nhiều người Dao thông thuộc - có nội dung cầu cho mùa màng, cây cối tốt tươi, tổ tiên phù hộ con cháu làm ăn may mắn hay các dịp khao quân thắng trận...

Cụ bảo, mỗi dịp như thế các lễ đều diễn ra trong 3 ngày 3 đêm, mọi người đều ca hát nhảy múa vô cùng hoan hỉ để cầu mong những gì tươi đẹp cho cuộc sống của mình, cho cây cối được xanh tươi, cho mùa màng xum xuê hoa trái...

Một cuốn sách được cụ Lý và nhiều người quan tâm nhất là cuốn "So tuổi" - là cuốn sách to nhất trong số sách của cụ Lý, được lưu từ thời tam đại nhà cụ, cuốn mà "ai cũng cần xem" khi đến tuổi dựng vợ gả chồng".

Vì thế, không chỉ sở hữu sách, cụ Lý còn kiêm luôn cả việc "xem" cho mọi người về tuổi này hòa hợp hay xung khắc với tuổi kia. Ngoài những chữ nghĩa trong sách, người xưa còn vẽ hình minh họa rất sinh động, chân thực, ví như so tuổi cho người chồng có mệnh thủy, vợ mệnh thổ là không hợp - thì sách có hình vẽ đàn chuột ăn hết của cải trong kho; Hay so tuổi chồng mệnh thổ, vợ mệnh kim là hòa hợp - thì có hình vẽ đàn trâu dê gà chó đông đúc; Chồng vợ hỏa vợ thủy là không hợp - thì hình vẽ một cái kho trống không, không có thóc lúa, làm ăn cũng không được; Hay như chồng hỏa vợ mộc là tốt - thì hình vẽ con cháu, gà chó đầy đàn...

Cuốn sách "So tuổi" khi dựng vợ gả chồng với những hình vẽ minh họa sinh động, nếu hợp nhau thì nhà kho đầy của, con cháu đầy đàn, gia súc đầy sân...


Cụ Lý bảo, người dân trong bản và cả những người ở xa tận Tuyên Quang đều tìm đến cụ nhờ xem "sách nói" có hợp nhau không, có "xung sát" (không hợp) không để biết cách... cúng giải trước khi lấy nhau, như vậy cụ Lý lại tiếp tục mở cuốn sách khác để bày cho bà con cách cúng giải...

Các cuốn sách đều có liên quan đến nhau, mỗi cuốn đều ghi lại một tập tục của dân tộc Dao, cuốn dạy hát giao duyên, cuốn dạy làm lễ khi trưởng thành, cuốn chỉ cách lập bàn thờ tổ tiên khi con cái tách cha mẹ đi lập gia đình, cuốn chỉ cách cúng ma chay, cưới hỏi...

Ví như cuốn "Cấp sắc" (dạy cách làm các thủ tục công nhận là người trưởng thành), chỉ có đàn ông người Dao mới phải làm lễ cấp sắc, bất kể lứa tuổi nào. Cụ Lý bảo, ngày xưa chưa cấm tảo hôn thì trong bản đến tuổi 13-14 đã được cấp sắc, nhưng giờ theo quy định của Nhà nước thì chỉ cấp sắc cho người 18 đôi mươi trở lên.

Theo sách thì thông thường một lễ cấp sắc cho một người đàn ông trưởng thành sẽ phải thịt khoảng 4 con lợn to trên 1 tạ, hoặc 5-6 con lợn chưa đầy tạ, lễ diễn ra trong 3 ngày 3 đêm - khá tốn kém, có khi bằng... nửa cái xe máy! 

Sách về lễ "Cấp sắc" công nhận người đàn ông trưởng thành được cụ Lý bọc bằng bao tải dứa.

Cụ Lý giải thích, không làm cấp sắc thì không sao nhưng theo phong tục, nếu không làm lễ khi chết mà làm lễ đưa ma thì chỉ được rải cầu bằng giấy dưới đất để ra khỏi nhà - trong khi những người được cấp sắc rồi thì được đục cửa, bắc một cái cầu cao đưa ra khỏi nhà - coi như được đưa lên trời.

"Như tôi, đến năm 29 tuổi mới đủ điều kiện làm lễ cấp sắc, lúc đó tôi đã có vợ và 3 con trai rồi. Tôi làm lễ cấp sắc mất 4 con lợn to. Đến đời các con trai tôi khoảng 22-23 tuổi đã được cấp sắc, do tôi đã nuôi được lợn để làm lễ cho chúng. Nhưng tôi biết ở bản Dao Tân Yên (cũng thuộc Đại Từ, Thái Nguyên) mới đây còn có ông 82 tuổi mới được cấp sắc, vì ông ấy không có của..." - cụ Lý kể.

Theo cụ Lý, có đọc sách thì mới biết được, mới lưu truyền được phong tục tập quán của dân tộc mình, mới biết sống đúng - sách dạy cho người Dao mình làm người tốt.

Tôi không biết số sách này sẽ thế nào nếu... tôi chết!

Bố mất từ năm 9 tuổi, cụ Lý kế thừa số sách được truyền lại từ các đời trước, chưa biết chữ, cụ tự lần mò học lỏm chứ không được học thầy, học trường, rồi thông làu hàng chục cuốn sách - nắm rõ được các tập tục của dân tộc mình và truyền đạt lại cho bà con. 

Dù thuộc rất nhiều bài hát giao duyên nhưng cụ Lý không hát được, miệng cụ bị méo sau trận tai biến phải nằm viện dài ngày. Cụ cũng lo lắng vì sức khỏe  giảm sút sẽ không truyền đạt được giúp bà con những điều sách dạy.

Cả một hòm sách cổ nhưng chỉ còn 2 cuốn là nguyên bản (cuốn Tra chữ và cuốn Cấp sắc), vì vậy, dù đã 82 tuổi nhưng ngày nào cụ Lý cũng cẫn mẫn ngồi đọc và sao chép những cuốn sách Hán Nôm của mình, nhiều cuốn quá cũ và rách nát, cụ muốn sao lại để giữ được lâu hơn. 20 năm qua cụ đã làm như thế.

Cuốn "Hát giao duyên" là cuốn sách cũ nhất, rách nát nhất, trong đó có hàng trăm bài hát, hát mấy đêm mấy ngày cũng không hết. Có những cuốn sách hát cũ quá, cổ quá giờ hát được nhưng không dịch ra tiếng Kinh được. Cụ Lý kể, khi tán tỉnh người mà mình lấy làm vợ, cụ Lý nhớ đã hát câu "Tôi thấy em đẹp, tôi muốn ngỏ lời với em..." và được bà đồng ý.

"Ngày xưa tôi đọc và thuộc hết mấy cuốn sách hát giao duyên, để cưới được bà nhà tôi, cứ gặp nhau là tôi hát, tán nhau thì lấy hát giao duyên làm chính chứ không tặng vật chất hay nói lời mật ngọt như bây giờ. Bây giờ thì không ai học hát, chính các con tôi cũng không đứa nào quan tâm. Chủ yếu chỉ còn học cách cúng bái tổ tiên thôi".

Vậy nhưng cụ Lý vẫn miệt mài sao các cuốn sách bằng chữ Hán Nôm, kể cả cuốn sách hát đã quá nhàu nhĩ, rách nát mà cụ biết là ít người còn quan tâm, nhưng cụ muốn giữ lại, lưu lại, "để đứa nào muốn học thì có cái mà học chứ giờ con cháu bỏ hết rồi, nói không ra câu thì còn hát gì" - cụ Lý giọng như trách móc.

Tủ đựng giấy dó để cụ Lý dùng sao chép sách lưu lại những tập tục người Dao.

Hiện cụ Lý đang sao 3 cuốn sách, mỗi cuốn cũng phải 2-3 tháng mới xong. Cụ đã sao được rất nhiều cuốn rồi, cả cho mình và cho người khác nữa, trong đó cuốn "Tết nhảy", cuốn "Hành tạp" (nôm na là Con đường làm lễ của người Dao - giống như cẩm nang gia đình) với được nhiều người nhờ sao nhất vì dạy và hướng dẫn từng bước xem lập bàn thờ thì thế nào, cúng tổ tiên ra sao, làm đám chay thế nào...

Cụ Lý mở cánh cửa tủ, trong đó xếp đầy các tập giấy dó dày, ráp và màu tối sẫm. Chị Lan, con dâu út của cụ bảo, những tờ giấy này cụ đặt mua tận Bắc Ninh, mua về cụ còn tẩn mẩn ép cho mỏng và phẳng rồi mới viết, viết xong lại kiếm những miếng bìa cứng, thậm chí cả bao tải dứa để làm bìa sách cho bền.

Cụ Lý cho biết, cả 4 người con đẻ của cụ chắc không kế nghiệp công việc của cụ được, anh cả đi bộ đội về làm trưởng ban tổ chức huyện ủy Đại Từ (Thái Nguyên) nhưng giờ đang bệnh nặng, anh hai và anh út ở nhà làm ruộng vườn, anh ba thì làm chủ tịch xã. Trong đó, cũng chỉ có anh con cả là biết cách cúng đúng theo sách về phong tục của người Dao.

Sao chép những cuốn sách của mình để lưu truyền lại "hồn cốt" người Dao- công việc mà cụ Lý làm suốt mấy chục năm nay.

"Tôi không ép các con học và đọc sách vì chúng không có thời gian, tôi không biết số sách này sẽ thế nào nếu... tôi chết" - cụ Lý đưa đôi mắt mờ đục nhìn xa xăm.

Mấy năm trước còn có người đến học chữ Hán để đọc sách của cụ Lý, nhưng học được 1 năm thìn lại thôi, học cũng khó, cụ bảo, không ai học thì làm thế nào. Cụ Lý vẫn luôn nói với mọi người ai muốn học thì đến học, ai muốn hỏi gì cứ hỏi kẻo cụ chết đi là hết.

Hỏi cụ có buồn vì điều đó không, có sợ thất truyền những cuốn sách cổ mà cụ gìn giữ và truyền dạy lâu nay không - cụ bảo không, cứ vui sống và làm việc mình mong muốn cho hết sức của mình.

Kiều Minh

Bình luận
vtcnews.vn